вторник, 28 мая 2013 г.

Poland(3-part6)

Уw odpisał (оный отписал): “Zdaniem moim zamek i do wieczora się nie utrzyma (по моему мнению, замок и до вечера не удержимудержится/не удастся удержать), ale tu myślą inaczej (но тут думают иначе).”
»
Po przeczytaniu tej odpowiedzi nawet i wojskowi poczęli mówić (после прочтения этого ответа даже и военные начали говорить):
:
- — Czyniliśmy (/мы/ сделали), cośmy mogli (/все/, что могли), nikt tu siebie nie oszczędzał (никто тут себя не щадил), ale jak nie można, to nie można (но если нельзя, то нельзя) –— i trzeba się o kondycję ułożyć (и нужно об условиях договориться).
.
Słowa te wydostały się na miasto (слова эти добрались до города) i spowodowały wielkie zbiegowisko (стали причиной большого сборища). Tłum stał przed ratuszem niespokojny (толпа стояла перед ратушей неспокойная); milczący (молчащая), raczej nieprzychylny niż przychylny układom (скорее отрицательно, чем положительно к переговорам /относящаяся/). Kilku bogatych kupcуw ormiańskich cieszyło (несколько богатых купцов армянских радовались) się po cichu w sercach (потихоньку в душе), że oblężenie się skończy (что осада закончится), a targi się rozpoczną (а торги начнутся); lecz inni Ormianie (но другие армяне), z dawien dawna w Rzeczypospolitej osiedli (с незапамятных времен в Речи Посполитой осевшие) i wielce jej przychylni (и очень к ней привязанные; przychylny –— «доброжелательный»), a dalej Lachowie i Rusini chcieli się bronić (а также ляхи и русины хотели обороняться).
.
- — Mieliśmy się poddawać (если /мы/ должны сдаваться), to lepiej było od razu (то лучше было сразу) –— szemrano tu i owdzie (роптали там и сям) –— bo wtedy siła dałoby się było uzyskać (ибо тогда бы многого удалось бы добиться), a teraz kondycje nie będą łaskawe (а теперь условия не будут мягкими), więc lepiej się pod gruzem pogrzebać (поэтому лучше под руинами похоронить себя = погибнуть).
.

Уw odpisał: “Zdaniem moim zamek i do wieczora się nie utrzyma, ale tu myślą inaczej.”
»
Po przeczytaniu tej odpowiedzi nawet i wojskowi poczęli mówić:
:
- — Czyniliśmy, cośmy mogli, nikt tu siebie nie oszczędzał, ale jak nie można, to nie można –— i trzeba się o kondycję ułożyć.
.
Słowa te wydostały się na miasto i spowodowały wielkie zbiegowisko. Tłum stał przed ratuszem niespokojny; milczący, raczej nieprzychylny niż przychylny układom. Kilku bogatych kupców ormiańskich cieszyło się po cichu w sercach, że oblężenie się skończy, a targi się rozpoczną; lecz inni Ormianie, z dawien dawna w Rzeczypospolitej osiedli i wielce jej przychylni, a dalej Lachowie i Rusini chcieli się bronić.
.
- — Mieliśmy się poddawać, to lepiej było od razu –— szemrano tu i owdzie –— bo wtedy siła dałoby się było uzyskać, a teraz kondycje nie będą łaskawe, więc lepiej się pod gruzem pogrzebać.
.

I pomruk niezadowolenia stawał się coraz głośniejszy (и гул недовольства становился все громче), aż nagle i niespodzianie zmienił się w okrzyki uniesienia i wiwaty (но внезапно и неожиданно сменился криками восторга и виватами).
.
Co się stało (что случилось)? Oto na rynku pojawił się pan Wołodyjowski (вот на рынке = рыночной площади [/в польских городах обычно площадь перед ратушей] / появился пан Володыёвский) w towarzystwie pana Humieckiego (в обществе пана Гумецкого), bo ich jenerałgenerał umyślnie wysłał (поскольку их генерал специально послал), aby sami zdali sprawę z tego (чтобы сами отчитались в том), co się w zamku dzieje (что в замке происходит). Tłumy ogarnął zapał (толпу охватил восторг). Niektуrzy krzyczeli tak (некоторые кричали так), jakby już Turcy wdarli się do miasta (словно турки уже ворвались в город); innym łzy napływały do oczu (иным слезы наворачивались на глаза) na widok uwielbionego rycerza (при виде любимого рыцаря), na ktуrym znać było trudy nadzwyczajne (на /лице/ которого видать было /следы/ трудов чрезвычайных). Twarz miał sczerniałą (лицо имел почерневшее) od dymu prochowego i wychudłą (от дыма порохового и похудевшее), oczy czerwone i wpadnięte (глаза красные и запавшие), lecz spoglądał wesoło (но глядел весело). Gdy obaj z Humieckim przedarli się wreszcie (когда оба с Гумецким протолкались, наконец) przez zbiegowisko (через толпу) i weszli na radę (и вошли в совет), i tam powitano ich radośnie (и там приветствовали их радостно), ksiądz biskup zaś rzekł zaraz (а князь епископ сказал сразу же):
:
- — Bracia kochani (браться возлюбленные)! Nec Hercules contra pluresl plures! ([nec Hercules contra pluresl! –— лат. и Геркулес не одолеет многих]). Pisał nam już pan jenerałgenerał (писал уже мне пан генерал), że musicie się poddać (что должны сдаться).
.

I pomruk niezadowolenia stawał się coraz głośniejszy, aż nagle i niespodzianie zmienił się w okrzyki uniesienia i wiwaty.
.
Co się stało? Oto na rynku pojawił się pan Wołodyjowski w towarzystwie pana Humieckiego, bo ich jenerałgenerał umyślnie wysłał, aby sami zdali sprawę z tego, co się w zamku dzieje. Tłumy ogarnął zapał. Niektуrzy krzyczeli tak, jakby już Turcy wdarli się do miasta; innym łzy napływały do oczu na widok uwielbionego rycerza, na ktуrym znać było trudy nadzwyczajne. Twarz miał sczerniałą od dymu prochowego i wychudłą, oczy czerwone i wpadnięte, lecz spoglądał wesoło. Gdy obaj z Humieckim przedarli się wreszcie przez zbiegowisko i weszli na radę, i tam powitano ich radośnie, ksiądz biskup zaś rzekł zaraz:
:
- — Bracia kochani! Nec Hercules contra pluresl plures! Pisał nam już pan jenerałgenerał, że musicie się poddać.
.

Na to Humiecki (на это Гумецкий), ktуry był człowiek bardzo żywy (который был человек очень живой), a do tego możny familiant (и к тому же состоятельный и родовитый; familia –— «фамилия, семья»), nie oglądający się na ludzi (не взирая на /присутствие/ людей), odrzekł ostro (ответил остро):
:
- — Pan jenerałgenerał głowę stracił (пан генерал голову потерял); ma jeno tę cnotę (/он/ имеет только ту добродетель), że jej nadstawia (чтобы ее подставлять). Co do obrony (что /касается/ обороны), odstępuję głosu panu Wołodyjowskiemu (/я/ уступаю слово пану Володыёвскому), bo lepiej ode mnie potrafi o tym powiedzieć (ибо лучше меня сумеет о том рассказать).
.
Wszystkie oczy zwrуciły się na małego rycerza (все глаза обратились к маленькому рыцарю), on zaś ruszył żółtymi wąsikami i odrzekł (он же пошевелил желтыми усиками и ответил):
:
- — Dla Boga (ради Бога)! kto tu o poddaniu wspomina (кто тут о сдаче упоминает)? Albożeśmy to nie przysięgli Bogu żywemu (разве ж /мы/ не поклялись Богу живому), że jeden na drugim padniem (что один за другим поляжем)?
?
- — Przysięgaliśmy, że uczynim, co w mocy naszej (поклялись /мы/, что сделаем /все/, что в силах наших), i uczyniliśmy wszystko (и сделали все)! –— odrzekł ksiądz biskup (ответил князь епископ).
.
- — Kto co obiecywał, niech za to odpowiada (кто что обещал, пусть за то и отвечает)! Jam z Ketlingiem przysięgał (я с Кетлингом присягнул), że do śmierci zamku nie damy (что до смерти замка не сдадим) –— i nie damy (и не сдадим), bo jeślim ja obowiązany każdemu człowiekowi słowa kawalerskiego dotrzymać (ибо, если я обязан /данное/ любому человеку слово кавалерское сдержать), to cуż dopiero Bogu (не говоря уже о Боге), ktуren szarżą wszystkich przenosi (который чином всех превосходит)?
?
- — No, a jak z zamkiem (ну, а как с замком)? Słyszeliśmy, że mina pod bramą (слышали /мы/, что мина под воротами)? Długoż wytrzymacie (долго выдержите)? –— pytały liczne głosy (спрашивали многочисленные голоса).
.

Na to Humiecki, ktуry był człowiek bardzo żywy, a do tego możny familiant, nie oglądający się na ludzi, odrzekł ostro:
:
- — Pan jenerałgenerał głowę stracił; ma jeno tę cnotę, że jej nadstawia. Co do obrony, odstępuję głosu panu Wołodyjowskiemu, bo lepiej ode mnie potrafi o tym powiedzieć.
.
Wszystkie oczy zwrуciły się na małego rycerza, on zaś ruszył żółtymi wąsikami i odrzekł:
:
- — Dla Boga! kto tu o poddaniu wspomina? Albożeśmy to nie przysięgli Bogu żywemu, że jeden na drugim padniem?
?
-Przysięgaliśmy, że uczynim, co w mocy naszej, i uczyniliśmy wszystko! –— odrzekł ksiądz biskup.
.
- — Kto co obiecywał, niech za to odpowiada! Jam z Ketlingiem przysięgał, że do śmierci zamku nie damy –— i nie damy, bo jeślim ja obowiązany każdemu człowiekowi słowa kawalerskiego dotrzymać, to cуż dopiero Bogu, któren szarżą wszystkich przenosi?
?
- — No, a jak z zamkiem? Słyszeliśmy, że mina pod bramą? Długoż wytrzymacie? –— pytały liczne głosy.
.

- — Mina pod bramą jest albo będzie (мина под воротами есть или будет), ale też już i wał przed bramą grzeczny się wznosi (но /мы/ тоже уже и вал порядочный перед воротами вознесли), i hakownice kazałem na niego pozaciągać (и гаковницы /я/ приказал на него втащить). Bracia kochani (братья возлюбленные), bуjcie się ran boskich (побойтесь ран Божьих); pomyślcie (подумайте), że poddając się trzeba będzie kościoły w ręce pogan oddać (что, сдавшись, нужно будет костелы в руки басурман отдать), ktуrzy je na meczety pozamieniają (которые их в мечети превратят), aby w nich sprosności odprawować (чтобы в них похабщину творить)! Jakże to z tak lekkim sercem o poddaniu mówicie (как же это с таким легким сердцем о сдаче говорите)? Jakim sumieniem chcecie otworzyć (с какой совестью хотите открыть) furtę srogiemu nieprzyjacielowi do serca ojczyzny (ворота жестокому врагу к сердцу отчизны)? Jać w zamku siedzę i min się nie boję (я в замке сижу и мин не боюсь), a wy się ich w mieście, opodal, boicie (а вы в городе, поодаль, боитесь)? Na miły Bóg (не любите выради милого Бога)! nie dajmy się, pókiśmy żywi (не дадимся, пока живы)! Niech pamięć tej obrony między potomnymi zostanie (пусть память об этой обороне среди потомков сохранится), jako zbaraska została (как збаражская сохранилась)!
!
- — Zamek w kupę gruzów Turcy obrócą (замок в груду развалин турки превратят)! –— odrzekł jakiś głos (ответил какой-то голос).
.
- — To niech obrуcą (да пусть превращают)! Z kupy gruzуw też się bronić można (с груды руин тоже обороняться можно)!
!
Tu zbrakło nieco cierpliwości małemu rycerzowi (тут не хватило немного терпения маленькому рыцарю):
:
- — I będę się z kupy gruzów bronił (и с груды руин оборонял бы), tak mi dopomуż Bóg (пусть мне поможет Бог)! Wreszcie powiadam tak (впрочем, скажу так): zamku nie poddam (замка не отдам)! Słyszycie (слышите)?
?
- — I miasto zgubisz (и город погубишь)? - — pytał ksiądz biskup (спросил князь епископ).
.
- — Ma-li na Turka pуjść (/если город/ должен турку отойти), to wolę je zgubić (то предпочитаю его погубить)! Przysięgłem (я поклялся)! Więcej słów nie będę tracił (больше слов не буду тратить) i idę sobie z powrotem między armaty (и иду себе назад к пушкам), bo te Rzeczypospolitej bronią (ибо те Речь Посполитую обороняют), zamiast ją przedawać (вместо /того, чтобы/ ее предавать)!
!

- — Mina pod bramą jest albo będzie, ale też już i wał przed bramą grzeczny się wznosi, i hakownice kazałem na niego pozaciągać. Bracia kochani, bуjcie się ran boskich; pomyślcie, że poddając się trzeba będzie kościoły w ręce pogan oddać, ktуrzy je na meczety pozamieniają, aby w nich sprosności odprawować! Jakże to z tak lekkim sercem o poddaniu mуwicie? Jakim sumieniem chcecie otworzyć furtę srogiemu nieprzyjacielowi do serca ojczyzny? Jać w zamku siedzę i min się nie boję, a wy się ich w mieście, opodal, boicie? Na miły Bóg! nie dajmy się, pókiśmy żywi! Niech pamięć tej obrony między potomnymi zostanie, jako zbaraska została!
!
- — Zamek w kupę gruzów Turcy obrócą !! –— odrzekł jakiś głos.
.
- — To niech obrуcą! Z kupy gruzów też się bronić można!
!
Tu zbrakło nieco cierpliwości małemu rycerzowi:
:
- — I będę się z kupy gruzów bronił, tak mi dopomóż Bóg! Wreszcie powiadam tak: zamku nie poddam! Słyszycie?
?
- — I miasto zgubisz? - — pytał ksiądz biskup.
.
- — Ma-li na Turka pуjść, to wolę je zgubić! Przysięgłem! Więcej słów nie będę tracił i idę sobie z powrotem między armaty, bo te Rzeczypospolitej bronią, zamiast ją przedawać!
!

To rzekłszy wyszedł (это сказав, вышел), a za nim Humiecki trzasnął drzwiami na odchodnym (а за ним Гумецкий хлопнул дверью при выходе) i obaj bardzo spieszyli (и оба сильно спешили), było im bowiem istotnie lepiej wśród gruzów, trupów, kul (было им потому что действительно лучше среди руин, трупов, ядер) niż wśród ludzi małej wiary (чем среди людей малой веры = маловерных). Po drodze dognał ich pan Makowiecki (по дороге догнал их пан Маковецкий).
.
- — Michał (Михал) –— rzekł (сказал) - — powiadaj prawdę (скажи правду), zaliś dla dodania serca tylko o oporze mówił (неужели для поднятия духа только об обороне говорил), czyli też naprawdę (или вправду) potrafisz w zamku wytrzymać (сумеешь в замке выстоять)?
?
Mały rycerz ramionami ruszył (маленький рыцарь пожал плечами).
.
- — Jak mi Bуg miły (как мне Бог милый)! Niech miasta nie poddają (пусть города не отдают), a będę się rok bronił (а я год оборонялся бы)!
!
- — Czemu nie strzelacie (почему /вы/ не стреляете)? Ludzie się tym straszą (люди того пугаются) i dlatego o poddaniu gadają (и поэтому о сдаче говорят).
.
- — Nie strzelamy (не стреляли), bośmy rzucaniem ręcznych granatów byli zabawni (потому что ручными гранатами забавлялись), ktуre też znaczne szkody w górnikach uczyniły (которые тоже значительный ущерб среди горняков произвели).
.
- — Słuchaj, Michał, macieli w zamku takowe obrony (слушай, Михал, имеете ли в замке такую оборону), byście i w tył od Ruskiej bramy bili (чтобы и назад от Русских ворот били)? Gdyby bowiem (если бы) (uchowaj Boże (не дай Боже)!) Turcy tamę przerwali (турки там прорвались), to się do bramy dostaną (то до ворот доберутся). Ja ze wszystkich sił pilnuję (я изо всех сил слежу), ale z samymi mieszczany (но с одними горожанами), bez żołnierzy (без солдат), rady nie dam (не справлюсь).
.
Na to mały rycerz (на это маленький рыцарь):
:
- — Nie frasujże się (не печалься), miły bracie (милый брат)! Już ja piętnaście dział od tej strony wyrychtował (уже я пятнадцать орудий с той стороны наладил). O zamek także bądźcie spokojni (за замок тоже будьте спокойны). Nie tylko sami się obronim (не только сами защитимся), ale jak będzie trzeba (но как будет нужно), to i wam do bram posiłek damy (то и вам к воротам подкрепление дадим).
.
Usłyszawszy to pan Makowiecki uradował się bardzo (услыхав это, пан Маковецкий обрадовался сильно) i już chciał odchodzić (и уже хотел отойти), gdy mały rycerz zatrzymał go jeszcze i spytał (когда маленький рыцарь задержал его еще и спросил):
:
- — Powiedz (скажи), ty częściej tam na tych radach bywasz (ты чаще там на этих советах бываешь), chcąli oni tylko nas doświadczyć (хотели они только нас испытать) czyli też naprawdę Kamieniec wydać w ręce sułtańskie zamierzają (или вправду Каменец отдать в руки султанские намерились)?
?

To rzekłszy wyszedł, a za nim Humiecki trzasnął drzwiami na odchodnym i obaj bardzo spieszyli, było im bowiem istotnie lepiej wśród gruzów, trupów, kul niż wśród ludzi małej wiary. Po drodze dognał ich pan Makowiecki.
.
- — Michał –— rzekł - — powiadaj prawdę, zaliś dla dodania serca tylko o oporze mуwił, czyli też naprawdę potrafisz w zamku wytrzymać?
?
Mały rycerz ramionami ruszył.
.
- — Jak mi Bуg miły! Niech miasta nie poddają, a będę się rok bronił!
!
- — Czemu nie strzelacie? Ludzie się tym straszą i dlatego o poddaniu gadają.
.
- — Nie strzelamy, bośmy rzucaniem ręcznych granatów byli zabawni, które też znaczne szkody w górnikach uczyniły.
.
- — Słuchaj, Michał, macieli w zamku takowe obrony, byście i w tył od Ruskiej bramy bili? Gdyby bowiem (uchowaj Boże!) Turcy tamę przerwali, to się do bramy dostaną. Ja ze wszystkich sił pilnuję, ale z samymi mieszczany, bez żołnierzy, rady nie dam.
.
Na to mały rycerz:
:
- — Nie frasujże się, miły bracie! Już ja piętnaście dział od tej strony wyrychtował. O zamek także bądźcie spokojni. Nie tylko sami się obronim, ale jak będzie trzeba, to i wam do bram posiłek damy.
.
Usłyszawszy to pan Makowiecki uradował się bardzo i już chciał odchodzić, gdy mały rycerz zatrzymał go jeszcze i spytał:
:
- — Powiedz, ty częściej tam na tych radach bywasz, chcąli oni tylko nas doświadczyć czyli też naprawdę Kamieniec wydać w ręce sułtańskie zamierzają?
?

Makowiecki spuścił głowę (Маковецкий опустил голову).
.
- — Michał (Михал) –— rzekł (сказал /он/) - — powiedz ty teraz szczerze (скажи тут сейчас искренне), zali się na tym nie musi skończyć (неужели на этом не должно кончиться = не этим кончится)? Czas jakiś będziem się opierać (время какое-то будем сопротивляться), tydzień, dwa, miesiąc, dwa miesiące (неделя, две, месяц, два месяца), ale koniec będzie jednaki (но конец будет одинаковый).
.
Spojrzał na niego ponuro Wołodyjowski (поглядел на него хмуро Володыёвский), po czym podniуsłszy ręce zakrzyknął (после чего, воздев руки, воскликнул):
:
- — I ty, Brutusie, przeciw mnie (и ты, Брут, против меня)? Ha (ха)! sami wуwczas swoją hańbę spożywać będziecie (сами тогда свой позор употреблять = есть будете), bom ja do takiej strawy nie przywykł (ибо я к такому блюду не привык)!
!
I rozstali się z goryczą w sercach (и расстались с горечью в сердцах).
.
Mina pod główną bramą starego zamku wybuchła wkrótce (мина под главными воротами старого замка взорвалась вскоре) po przybyciu Wołodyjowskiego (после прибытия Володыёвского). Leciały cegły, kamienie, wstała kurzawa i dym (летели кирпичи, камни, поднялась пыль и дым). Przestrach na chwilę opanował serca kanonierów (страх на миг овладел сердцами канониров). Turcy też sypnęli się zaraz do wyłomu (турки же устремились сразу в пролом), jak wsypuje się stado owiec przez otwarte drzwi do owczarni (как вбегает стадо овец через открытые двери в овчарню), gdy pastuch i potrzуdkowie napędzają je z tyłu biczami (когда пастух и подпаски подгоняют его сзади бичами). Lecz Ketling dmuchnął w ową kupę kartaczami (но Кетлинг дунул в эту кучу картечью) z sześciu dział (из шести пушек) przygotowanych poprzednio na wale (приготовленных предварительно на валу); dmuchnął raz, drugi, trzeci (дунул раз, второй, третий) i wymiуtł ją z podwórca (и вымел их со двора). Wołodyjowski, Humiecki, Myśliszewski (Володыёвский, Гумецкий, Мыслишевский) nadbiegli z piechotą i dragonami (подбежали = подоспели с пехотой и драгунами), ktуrzy pokryli wał tak gęsto (которые покрыли вал так густо), jak muchy pokrywają w upalny dzień letni (как мухи покрывают в знойный день летний) ścierwo wołu lub konia (падаль вола или коня).
.

Makowiecki spuścił głowę.
.
- — Michał –— rzekł - — powiedz ty teraz szczerze, zali się na tym nie musi skończyć? Czas jakiś będziem się opierać, tydzień, dwa, miesiąc, dwa miesiące, ale koniec będzie jednaki.
.
Spojrzał na niego ponuro Wołodyjowski, po czym podniósłszy ręce zakrzyknął:
:
- — I ty, Brutusie, przeciw mnie? Ha! sami wуwczas swoją hańbę spożywać będziecie, bom ja do takiej strawy nie przywykł!
!
I rozstali się z goryczą w sercach.
.
Mina pod główną bramą starego zamku wybuchła wkrótce po przybyciu Wołodyjowskiego. Leciały cegły, kamienie, wstała kurzawa i dym. Przestrach na chwilę opanował serca kanonierów. Turcy też sypnęli się zaraz do wyłomu, jak wsypuje się stado owiec przez otwarte drzwi do owczarni, gdy pastuch i potrzódkowie napędzają je z tyłu biczami. Lecz Ketling dmuchnął w ową kupę kartaczami z sześciu dział przygotowanych poprzednio na wale; dmuchnął raz, drugi, trzeci i wymiótł ją z podwórca. Wołodyjowski, Humiecki, Myśliszewski nadbiegli z piechotą i dragonami, którzy pokryli wał tak gęsto, jak muchy pokrywają w upalny dzień letni ścierwo wołu lub konia.
.

Rozpoczęła się teraz walka muszkietów i janczarek (началась теперь битва мушкетов и янычарок). Kule padały na wał na kształt deszczu lub ziarn zboża (пули падали на вал, словно дождь или зерна хлеба), ktуre tęgi chłop szuflą w górę wyrzuca (которые хороший холоп совковой лопатой вверх подкидывает). Turcy roili się w gruzach nowego zamku (турки роились в развалинах нового замка): w każdym dołku (в каждой ямке), za każdym złamem (за каждым обломком), za każdym kamieniem (за каждым камнем), w każdej rozpadlinie ruin (в каждой расщелине руин) siedziało ich po dwóch, trzech, pięciu, dziesięciu (сидело их по двое, трое, пятеро, десятеро) i strzelali bez chwili spoczynku (и стреляли без минуты передышки). Od strony Chocimia napływały im coraz nowe posiłki (со стороны Хотина подтягивались им все новые подкрепления). Pułki szły za pułkami (полки шли за полками) i przypadłszy między gruzy (и, залегши между развалинами) rozpoczynały natychmiast ogień (начинали сразу же огонь). Cały nowy zamek był jak wybrukowany zawojami (весь новый замок был, как бы вымощен ; [от bruk –— «/булыжная/ мостовая»] тюрбанами; bruk — /булыжная/ мостовая).
.
Chwilami owe masy zawojуw zrywały się nagle z okropnym wrzaskiem (иногда эти массы тюрбанов срывались внезапно с ужасным визгом) i biegły do wyłomu (и бежали к пролому), lecz wуwczas Ketling zabierał głos (но тогда Кетлинг брал слово); bas dział głuszył (бас пушек глушил) grzechotanie samopałów (тарахтенье самопалов), a stada kartaczy z świstem (и стаи картечи со свистом) i straszliwym furkotaniem miesiły ów tłum (и страшным шумом месили эту толпу), kładły go mostem na ziemię (клали ее вповалку на земле) i zamykały wyłom drgającymi kupami ludzkiego mięsa (и затыкали пролом дергающимися кучами человеческого мяса). Czterykroć razy zrywali się janczarowie (четырежды срывались янычары) i czterykroć Ketling odrzucał ich i rozpraszał (и четырежды Кетлинг отбрасывал их и рассеивал), jak burza rozprasza chmarę liści (как буря разметывает тучу листьев). Sam on wśród ognia, dymu (сам он среди огня, дыма), rozpryśniętych grud ziemi (летящих комьев земли) i pękających granatów stał (и взрывающихся гранат стоял), do anioła wojny podobny (на ангела войны похожий). Oczy jego utkwione były w wyłom (глаза его устремлены были в пролом), a na jasnym czole nie było znać najmniejszej troski (а на ясном челе не было заметно ни малейшей озабоченности). Czasem sam porywał lont od puszkarza (иногда сам вырывал фитиль у пушкаря) i do działa przykładał (и к пушке прикладывал), czasem osłaniał oczy ręką (иногда заслонял глаза рукой) i na skutek strzału spoglądał (и на результат выстрела смотрел), chwilami zwracał się z uśmiechem do pobliskich oficerów i mówił (иногда: «минутами» поворачивался с улыбкой к ближайшим = стоявшим поблизости офицерам и говорил):
:
- — Nie wejdą (не войдут)!
!

Rozpoczęła się teraz walka muszkietów i janczarek. Kule padały na wał na kształt deszczu lub ziarn zboża, które tęgi chłop szuflą w górę wyrzuca. Turcy roili się w gruzach nowego zamku : w każdym dołku, za każdym złamem, za każdym kamieniem, w każdej rozpadlinie ruin siedziało ich po dwóch, trzech, pięciu, dziesięciu i strzelali bez chwili spoczynku. Od strony Chocimia napływały im coraz nowe posiłki. Pułki szły za pułkami i przypadłszy między gruzy rozpoczynały natychmiast ogień. Cały nowy zamek był jak wybrukowany zawojami.
.
Chwilami owe masy zawojуw zrywały się nagle z okropnym wrzaskiem i biegły do wyłomu, lecz wówczas Ketling zabierał głos; bas dział głuszył grzechotanie samopałów, a stada kartaczy z świstem i straszliwym furkotaniem miesiły ów tłum, kładły go mostem na ziemię i zamykały wyłom drgającymi kupami ludzkiego mięsa. Czterykroć razy zrywali się janczarowie i czterykroć Ketling odrzucał ich i rozpraszał, jak burza rozprasza chmarę liści. Sam on wśród ognia, dymu, rozpryśniętych grud ziemi i pękających granatów stał, do anioła wojny podobny. Oczy jego utkwione były w wyłom, a na jasnym czole nie było znać najmniejszej troski. Czasem sam porywał lont od puszkarza i do działa przykładał, czasem osłaniał oczy ręką i na skutek strzału spoglądał, chwilami zwracał się z uśmiechem do pobliskich oficerów i mówił:
:
- — Nie wejdą!
!

Nigdy zaciekłość ataku nie rozbiła się o taką furię obrony (никогда ярость атаки не разбивалась о такую неистовость обороны). Oficerowie i żołnierze szli ze sobą w zawody (офицеры и солдаты шли между собой в состязание). Zdawało się (казалось), że uwaga tych ludzi zwrócona (что внимание этих людей обращено) jest na wszystko z wyjątkiem na śmierć (на все, за исключением смерти). Ona zaś kosiła gęsto (она же косила густо). Legł pan Humiecki (погиб пан Гумецкий), pan Mokoszycki, komendant Kijanуw (пан Мокошицкий, командир киянов). Wreszcie schwytał się z jękiem za piersi białowłosy pan Kałuszowski (наконец схватился со стоном за грудь белокурый пан Калушовский), stary Wołodyjowskiego przyjaciel (старый Володыёвского друг), żołnierz jak baranek łagodny (солдат, как ягненок, добрый), jak lew straszliwy (как лев грозный). Wołodyjowski podtrzymał upadającego (Володыёвский поддержал падающего), уw zaś rzekł (тот же сказал):
:
- — Daj rękę, daj prędko rękę (дай руку, дай быстро руку)!
!
Po czym dodał (после чего прибавил):
:
- — Chwała Bogu (слава Богу)! –— i twarz stała mu się tak biała jak broda i wąsy (и лицо стало у него такое белое, как борода и усы).
.
Było to przed czwartym atakiem (было это перед четвертой атакой). Wataha janczarуw dostała się wówczas za wyłom (ватага янычар проникла тогда за пролом), a raczej nie mogła (а вернее, не могла) się z przyczyny zbyt gęsto lecących pocisków (по причине слишком густо летящих снарядов) na powrуt wydostać (назад выбраться). Skoczył na nich na czele piechurów pan Wołodyjowski (накинулся на них во главе пехотинцев пан Володыёвский) i wybito ich w mgnieniu oka kolbami i ośnikami (и выбиты побиты /были/ они в мгновение ока прикладами и штыками; ośnik — скобель /кривой нож с двумя поперечными ручками для строгания/; /уст./ штык).
.

Nigdy zaciekłość ataku nie rozbiła się o taką furię obrony. Oficerowie i żołnierze szli ze sobą w zawody. Zdawało się, że uwaga tych ludzi zwrуcona jest na wszystko z wyjątkiem na śmierć. Ona zaś kosiła gęsto. Legł pan Humiecki, pan Mokoszycki, komendant Kijanów.Wreszcie schwytał się z jękiem za piersi białowłosy pan Kałuszowski, stary Wołodyjowskiego przyjaciel, żołnierz jak baranek łagodny, jak lew straszliwy. Wołodyjowski podtrzymał upadającego, ów zaś rzekł:
:
- — Daj rękę, daj prędko rękę!
!
Po czym dodał:
:
- — Chwała Bogu ! –— i twarz stała mu się tak biała jak broda i wąsy.
.
Było to przed czwartym atakiem. Wataha janczarów dostała się wówczas za wyłom, a raczej nie mogła się z przyczyny zbyt gęsto lecących pocisków na powrót wydostać. Skoczył na nich na czele piechurów pan Wołodyjowski i wybito ich w mgnieniu oka kolbami i ośnikami.
.

Płynęła godzina za godziną (протекал час за часом), ogień nie słabł (огонь не ослабевал). Lecz tymczasem rozniosła się po mieście wieść (но тем временем разнеслась по городу весть) o bohaterskiej obronie (о героической обороне) i wznieciła zapał i bojową ochotę (и разожгла воодушевление и боевой дух). Lackie mieszczaństwo (ляшское мещанство), szczegуlniej młodzi (особенно молодые), poczęli skrzykiwać się po mieście (начали скликать по городу), spoglądać po sobie i podniecać się wzajemnie (поглядывать друг на друга и подстрекать взаимно).
.
- — Pуjdziem z pomocą na zamek (пошли на помощь в замок)! Pуjdziem, pуjdziem (пошли, пошли)! Nie damy braciom ginąć (не дадим братьям гинуть)! Dalej, chłopcy (давай, ребята)!
!
Takie głosy rozlegały się na rynku (такие голоса раздавались на рынке), przy bramach (возле ворот) i wkrуtce kilkuset ludzi (и вскоре несколько сот людей), zbrojnych lada jako (вооруженных кое-как), ale z odwagą w sercu (но с отвагой в сердце), ruszyło ku mostowi (двинулись к мосту). Turcy skierowali nań natychmiast (турки направили на них сразу же) straszliwy ogień (ужасный огонь), tak że wnet usłał się trupami (так что скоро /мост/ устлался трупами), lecz część przeszła (но часть /их/ прошла) i zaraz poczęła z wału przeciw Turkom z wielką ochotą pracować (и сразу принялась с вала против турок с большой охотой работать).
.

Płynęła godzina za godziną, ogień nie słabł. Lecz tymczasem rozniosła się po mieście wieść o bohaterskiej obronie i wznieciła zapał i bojową ochotę. Lackie mieszczaństwo, szczególniej młodzi, poczęli skrzykiwać się po mieście, spoglądać po sobie i podniecać się wzajemnie.
.
- — Pуjdziem z pomocą na zamek! Pуjdziem, pуjdziem! Nie damy braciom ginąć! Dalej, chłopcy!
!
Takie głosy rozlegały się na rynku, przy bramach i wkrótce kilkuset ludzi, zbrojnych lada jako, ale z odwagą w sercu, ruszyło ku mostowi. Turcy skierowali nań natychmiast straszliwy ogień, tak że wnet usłał się trupami, lecz część przeszła i zaraz poczęła z wału przeciw Turkom z wielką ochotą pracować.
.

Odbito wreszcie уw czwarty atak (отбили, наконец, эту четвертую атаку) z tak straszną dla Turków szkodą (с таким страшным ущербом для турок), iż zdawało się (что казалось), że musi nadejść chwila wytchnienia (что должна наступить минута передышки). Prуżna nadzieja (напрасная надежда)! Grzechot janczarek nie ustał do wieczora (грохот янычарок не прекратился до вечерагрохот янычарок не уставал до вечера). Dopiero gdy wieczorną “kindię” zagrano (только когда вечерний «намаз» заиграли), armaty umilkły i Turcy opuścili gruzy nowego zamku (пушки умолкли и турки покинули развалины нового замка). Pozostali oficerowie zeszli wуwczas z wału na drugą stronę (оставшиеся офицеры сошли тогда с вала на другую сторону). Mały rycerz, nie tracąc chwili czasu (маленький рыцарь, не теряя и минуты времени), rozkazał założyć wyłom (приказал заложить пролом), czym było można (чем было можно), więc kłodami drzewa, faszyną, gruzem, ziemią (колодами дерева, фашинами, обломками, землей). Piechota, towarzystwo, dragoni, szeregowcy i oficerowie pracowali ńa wyścigi (пехота, рыцарство, драгуны, шеренговые и офицеры работали наперегонкипехота, рыцарство, драгуны, шеренговые и офицеры работали), bez rуżnicy szarży (без различия чинов). Spodziewano się (ожидали), że lada chwila ozwą się znów działa tureckie (что в любую минуту зазвучат снова пушки турецкие), ale ostatecznie dzień ów był dniem wielkiego zwycięstwa oblężonych nad oblegającymi (но в конечном счете день тот был днем великой победы осажденных над осаждающими), więc wszystkie twarze były jasne (поэтому все лица были ясными), a dusze płonęły nadzieją (а души полны надежд: «полнились надеждой») i chęcią dalszych zwycięstw (и желания дальнейших побед). ).
Ketling z Wołodyjowskim (Кетлинг с Володыёвским), wziąwszy się po ukończeniu roboty przy wyłomie pod ręce (взявшись после окончания работы возле пролома под руки), obchodzili majdan i mury (обходили площадь и стены), wychylali się przez blanki (высовывались между зубцами), by spoglądać na dziedzińce (чтобы посмотреть на двор) nowego zamku (чтобы посмотреть на двор нового замка), i radowali się żniwem obfitym (и радовались жатве обильной).
.

Odbito wreszcie уw czwarty atak z tak straszną dla Turków szkodą, iż zdawało się, że musi nadejść chwila wytchnienia. Prуżna nadzieja! Grzechot janczarek nie ustał do wieczora. Dopiero gdy wieczorną “kindię” zagrano, armaty umilkły i Turcy opuścili gruzy nowego zamku. Pozostali oficerowie zeszli wówczas z wału na drugą stronę. Mały rycerz, nie tracąc chwili czasu, rozkazał założyć wyłom, czym było można, więc kłodami drzewa, faszyną, gruzem, ziemią. Piechota, towarzystwo, dragoni, szeregowcy i oficerowie pracowali ńa wyścigi, bez różnicy szarży. Spodziewano się, że lada chwila ozwą się znów działa tureckie, ale ostatecznie dzień ów był dniem wielkiego zwycięstwa oblężonych nad oblegającymi, więc wszystkie twarze były jasne, a dusze płonęły nadzieją i chęcią dalszych zwycięstw. .
Ketling z Wołodyjowskim, wziąwszy się po ukończeniu roboty przy wyłomie pod ręce, obchodzili majdan i mury, wychylali się przez blanki, by spoglądać na dziedzińce nowego zamku, i radowali się żniwem obfitym.
.

- — Trup tam leży przy trupie (труп там лежит на трупе)! –— rzekł ukazując na gruzy mały rycerz (сказал, показывая на развалины, маленький рыцарь) - — a przy wyłomie stosy takie (а возле пролома груды такие), że choć drabinę przystawiaj (что хоть лестницу подставляй). Ketling (Кетлинг)! twoich to armat robota (твоих это пушек работа)!..
.
- — Najlepsze to (самое лучшее то) - — odrzekł rycerz (ответил рыцарь) –— iżeśmy tak уw wyłom założyli (что мы так оный пролом заложили), że Turcy znуw mają dostęp zamknięty (что турки снова имеют доступ закрытый) i muszą nową minę podkładać (и должны новую мину подкладывать). Potęga ich jako morze nieprzebrana (мощь их, как море, неиссякаемое), ale takie oblężenie za jaki miesiąc (но такая осада за какой-нибудь месяц), dwa (два), musi się i mu przykrzyć (должна и им надоесть).
.
- — Przez ten czas pan hetman nadąży (за это время пан гетман поспеет). Wreszcie, co bądź się stanie (в конце концов, что-нибудь произойдет), myśmy przysięgą związani (/а/ мы клятвой связаны) –— rzekł mały rycerz (сказал маленький рыцарь).
.
W tej chwili spojrzeli sobie w oczy (в ту минуту поглядели друг другу в глаза), po czym Wołodyjowski pytał ciszej (после чего Володыёвский спросил тише):
:
- — A uczyniłeś, com ci powiedział (а /ты/ сделал, что /я/ тебе велел)?
?
- — Wszystko przygotowane (все приготовлено) –— odszepnął Ketling (шепнул в ответ Кетлинг) –— ale myślę (но думаю), że do tego nie przyjdzie (что до этого не дойдет), bo naprawdę możemy się tu jeszcze trzymać bardzo długo (ибо вправду можем тут еще держаться очень долго) i mieć wiele dni takich jak dzisiejszy (и иметь много дней, таких, как сегодня).
.
- — Daj, Boże, takie jutro (дай, Боже, такое завтра)!
!
- — Amen (аминь)! –— odrzekł Ketling wznosząc ku niebu oczy (ответил Кетлинг, вознося к небу очи).
.

- — Trup tam leży przy trupie! –— rzekł ukazując na gruzy mały rycerz - — a przy wyłomie stosy takie, że choć drabinę przystawiaj. Ketling! twoich to armat robota!...
.
- — Najlepsze to - — odrzekł rycerz –— iżeśmy tak ów wyłom założyli, że Turcy znów mają dostęp zamknięty i muszą nową minę podkładać. Potęga ich jako morze nieprzebrana, ale takie oblężenie za jaki miesiąc, dwa, musi się i mu przykrzyć.
.
- — Przez ten czas pan hetman nadąży. Wreszcie, co bądź się stanie, myśmy przysięgą związani –— rzekł mały rycerz.
.
W tej chwili spojrzeli sobie w oczy, po czym Wołodyjowski pytał ciszej:
:
- — A uczyniłeś, com ci powiedział?
?
- — Wszystko przygotowane –— odszepnął Ketling –— ale myślę, że do tego nie przyjdzie, bo naprawdę możemy się tu jeszcze trzymać bardzo długo i mieć wiele dni takich jak dzisiejszy.
.
- — Daj, Boże, takie jutro!
!
- — Amen! –— odrzekł Ketling wznosząc ku niebu oczy.
.

Dalszą rozmowę przerwał im huk dział (дальнейший разговор прервал им грохот пушек). Granaty poczęły znów iść na zamek (гранаты снова начали идти = лететь на замок). Kilka ich pękło jednak w górze (несколько их взорвалось, однако, вверху) i zgasło natychmiast na kształt letnich błyskawic (и погасло тотчас, как летние зарницы: «на манер летних зарниц»).
.
Ketling popatrzył okiem znawcy (Кетлинг окинул глазом шанцы).
.
- — Na tym owo szańcu (на том вон шанце), z ktуrego właśnie strzelają (с которого как раз стреляют) –— rzekł (сказал) –— knoty mają przy granatach zbytnio wysiarkowane (фитили имеют у гранат излишне пропитаны серой; siarka –— «сера»).
.
- — Zaczyna dymić i na innych (начинают дымить и на других)! –— odrzekł Wołodyjowski (ответил Володыёвский).
.
I rzeczywiście tak było (и действительно так было). Jak gdy jeden pies ozwie się wśród cichej nocy (как один пес отзовется среди тихой ночи), inne poczynają mu wnet wtórować (другие начинают ему сейчас же вторить), i w końcu cała wieś brzmi szczekaniem (и в конце вся деревня звучит лаем) - — tak jedno działo w szańcach tureckich (так одна пушка в шанцах турецких) zbudziło wszystkie sąsiednie (разбудила все соседние) i oblężone miasto otoczył wieniec grzmotów (и обложенный город окружил венец громов). Tym razem strzelano jednak głównie na miasto (на этот раз стреляли, однако, на город), nie na zamek (не на замок). Natomiast z trzech stron ozwało się kowanie min (зато с трех сторон донеслось копание мин). Widocznie, mimo iż potężna opoka udaremniała (видимо, хотя мощный фундамент сделал напрасным; daremny –— «напрасный») niemal pracę górników (почти труд горняков), Turcy postanowili koniecznie wysadzić to skalne gniazdo w powietrze (турки решили обязательно высадить это скалистое гнездо в воздух).
.

Dalszą rozmowę przerwał im huk dział. Granaty poczęły znów iść na zamek. Kilka ich pękło jednak w górze i zgasło natychmiast na kształt letnich błyskawic.
.
Ketling popatrzył okiem znawcy.
.
- — Na tym owo szańcu, z ktуrego właśnie strzelają –— rzekł –— knoty mają przy granatach zbytnio wysiarkowane.
.
- — Zaczyna dymić i na innych! –— odrzekł Wołodyjowski.
.
I rzeczywiście tak było. Jak gdy jeden pies ozwie się wśród cichej nocy, inne poczynają mu wnet wtórować, i w końcu cała wieś brzmi szczekaniem - —tak jedno działo w szańcach tureckich zbudziło wszystkie sąsiednie i oblężone miasto otoczył wieniec grzmotów. Tym razem strzelano jednak głównie na miasto, nie na zamek. Natomiast z trzech stron ozwało się kowanie min. Widocznie, mimo iż potężna opoka udaremniała niemal pracę górników, Turcy postanowili koniecznie wysadzić to skalne gniazdo w powietrze.

Z rozkazu Ketlinga i Wołodyjowskiego poczęto (по приказу Кетлинга и Володыёвского начали) znуw ciskać ręczne granaty (снова метать ручные гранаты kierując się odgłosem kilofów (руководствуясь отзвуком кирок). Lecz po nocy nie można było poznać (но в ночи нельзя было узнать), czy ten sposуb obrony przynosi jakowąś szkodę oblegającym (приносил ли этот способ обороны какой-нибудь ущерб осаждающим). Przy tym wszyscy zwrуcili oczy (при этом все обратили взоры) i uwagę na miasto (и внимание на город), na ktуre leciały całe stada płomienistego ptactwa (на который летели целые стаи пылающих птицна который летела целая стая пылающих птиц). Niektуre pociski pękały w górze (некоторые снаряды взрывались вверху), lecz inne (но иные), zakreśliwszy ognistą krzywiznę na niebie (начертив прочертив огненную кривую в небе), wpadały między dachy domostw (падали среди крыш домовхозяйств / крестьянских дворов). Naraz krwawa łuna rozdarła w kilku miejscach ciemności (вдруг кровавое зарево разорвало в нескольких местах темноту). Płonął kościół Św. Katarzyny (горел костел Св. Екатерины), cerkiew Św. Jura (церковь Св. Юра [/т.е. Георгия]) /) w dzielnicy ruskiej (в квартале русском), a wkrуtce zapłonęła i katedra ormiańska (а скоро запылал и собор армянский), ktуra zresztą zapalona została jeszcze w dzień (который, впрочем, подожжен был еще днем), obecnie zaś rozgorzała tylko pod granatami na nowo (а по-настоящему разгорелся только под гранатами заново). Pożar potężniał z każdą chwilą (пожар усиливался с каждой минутой) i rozwidniał całą okolicę (и освещал все окрестности).
.
Krzyk z miasta dochodził aż do starego zamku (крик из города доходил даже до старого замка). Można było mniemać (можно было подумать), że całe miasto się pali (что весь город пылает).
.
- — Ile to jest (плохо это) - — mуwił Ketling (сказал Кетлинг) –— bo w mieszczanach serce upadnie (ибо мещане духом упадут).
.
- — Niech wszystko spłonie (пусть все сгорит) –— odrzekł mały rycerz (ответил маленький рыцарь) –— byle opoka nie skruszała (лишь бы твердыня не сокрушилась), z ktуrej się można bronić (с которой можно обороняться)!
!

Z rozkazu Ketlinga i Wołodyjowskiego poczęto znów ciskać ręczne granaty kierując się odgłosem kilofów. Lecz po nocy nie można było poznać, czy ten sposуb obrony przynosi jakowąś szkodę oblegającym. Przy tym wszyscy zwrócili oczy i uwagę na miasto, na które leciały całe stada płomienistego ptactwa. Niektóre pociski pękały w górze, lecz inne, zakreśliwszy ognistą krzywiznę na niebie, wpadały między dachy domostw. Naraz krwawa łuna rozdarła w kilku miejscach ciemności. Płonął kościół Św. Katarzyny, cerkiew Św. Jura w dzielnicy ruskiej, a wkrуtce zapłonęła i katedra ormiańska, ktуra zresztą zapalona została jeszcze w dzień, obecnie zaś rozgorzała tylko pod granatami na nowo. Pożar potężniał z każdą chwilą i rozwidniał całą okolicę.
.
Krzyk z miasta dochodził aż do starego zamku. Można było mniemać, że całe miasto się pali.
.
- — Ile to jest - — mуwił Ketling –— bo w mieszczanach serce upadnie.
.
- — Niech wszystko spłonie –— odrzekł mały rycerz –— byle opoka nie skruszała, z której się można bronić!
!

Tymczasem krzyk wzmagał się coraz bardziej (тем временем крик усиливался все больше). Od katedry zajęły się ormiańskie składy (от собора загорелись армянские склады) kosztownych towarуw (ценных товаров), zbudowane na rynku (построенные на рынке) do tej narodowości należącym (этой народности принадлежащем). Płonęły tam bogactwa wielkie (горели там богатства великие) w złocie, srebrze, dywanach, skórach i drogich materiach (в золоте, серебре, коврах, коже и дорогих материях). Po chwili tu i owdzie języki ognia (через минуту тут и там языки огня) poczęły się ukazywać nad domami (начали показываться под домами).
.
Wołodyjowski zatrwożył się wielce (Володыёвский встревожился сильно).
.
- — Ketling (Кетлинг)! –— rzekł (сказал /он/) - — pilnuj rzucania granatуw (следи за метанием гранат) i psowaj, co możesz, w robocie min (и порть, что можешь, в работе мин), ja zasię poskoczę do miasta (я же поскачу в город), bo mi o panny dominikanki serce cierpnie (ибо у меня за сестер доминиканских сердце болит). Bogu chwała, że zamek ostawili w spokoju (Богу хвала, что замок оставили в покое) i że się oddalić mogę (и что удалиться могу)...
.

Tymczasem krzyk wzmagał się coraz bardziej. Od katedry zajęły się ormiańskie składy kosztownych towarów, zbudowane na rynku do tej narodowości należącym. Płonęły tam bogactwa wielkie w złocie, srebrze, dywanach, skórach i drogich materiach. Po chwili tu i owdzie języki ognia poczęły się ukazywać nad domami.
.
Wołodyjowski zatrwożył się wielce.
.
- — Ketling! –— rzekł - — pilnuj rzucania granatуw i psowaj, co możesz, w robocie min, ja zasię poskoczę do miasta, bo mi o panny dominikanki serce cierpnie. Bogu chwała, że zamek ostawili w spokoju i że się oddalić mogę...
.

W zamku nie było istotnie w tej chwili wiele do roboty (в замке не было как раз в ту минуту много работы), więc mały rycerz siadł na koń i odjechał (поэтому маленький рыцарь сел на коня и уехал). Wrуcił dopiero po dwóch godzinach w towarzystwie pana Muszalskiego (вернулся /он/ только через два часа в обществе пана Мушальского), ktуry już po owym szwanku (который уже после того ущерба = ранения), poniesionym z ręki Hamdiego (понесенного от руки Хамди), wydobrzał (выздоровел), a teraz na zamek przybywał mniemając (а теперь в замок прибыл, считая), że przy szturmach będzie mógł łukiem (что при штурме смог бы луком) znaczną klęskę poganom zadać (значительный урон басурманам нанести) i sławę niepomierną uzyskać (и славу безмерную снискать).
.
- — Witajcie (приветствую)! –— rzekł Ketling (сказал Кетлинг) –— jużem był niespokojny (/я/ уже был обеспокоен). Co tam u dominikanek (что там у доминиканок)?
?
- — Wszystko dobrze (все хорошо) - — odrzekł mały rycerz (ответил маленький рыцарь). - —Ni jeden granat tam nie pękł (ни одна граната там не взорвалась). Miejsce jest zaciszne i przezpieczne (место уютное и безопасное).
.
- — To chwała Bogu (так это слава Богу)! A Krzysia się tam nie trwoży (а Кшися там не тревожится)?
?
- — Spokojna, jakoby u siebie w domu (/она/ спокойна, словно у себя дома). Obie z Baśką siedzą w jednej celi (обе с Баськой сидят в одной келье), a pan Zagłoba z nimi (а пан Заглоба с ними). Jest tam i Nowowiejski (находится там и Нововейский), ktуremu przytomność wrуciła (к которому сознание вернулось). Prosił się ze mną na zamek (/он/ просился со мной в замок), ale na nogach jeszcze nie może długo ustać (но на ногах еще не может долго устоять). Ketling, jedź tam teraz, a ja cię tu zastąpię (Кетлинг, поезжай туда теперь, а я тебя здесь заменю).
.

W zamku nie było istotnie w tej chwili wiele do roboty, więc mały rycerz siadł na koń i odjechał. Wrócił dopiero po dwóch godzinach w towarzystwie pana Muszalskiego, który już po owym szwanku, poniesionym z ręki Hamdiego, wydobrzał, a teraz na zamek przybywał mniemając, że przy szturmach będzie mógł łukiem znaczną klęskę poganom zadać i sławę niepomierną uzyskać.
.
- — Witajcie! –— rzekł Ketling –— jużem był niespokojny. Co tam u dominikanek?
?
- — Wszystko dobrze - —odrzekł mały rycerz. - — Ni jeden granat tam nie pękł. Miejsce jest zaciszne i przezpieczne.
.
- — To chwała Bogu! A Krzysia się tam nie trwoży?
?
- — Spokojna, jakoby u siebie w domu. Obie z Baśką siedzą w jednej celi, a pan Zagłoba z nimi. Jest tam i Nowowiejski, któremu przytomność wrуciła. Prosił się ze mną na zamek, ale na nogach jeszcze nie może długo ustać. Ketling, jedź tam teraz, a ja cię tu zastąpię.
.

Ketling uściskał Wołodyjowskiego (Кетлинг обнял Володыёвского), bo go bardzo serce do kochanej Krzysi ciągnęło (ибо его сердце сильно к любимой Кшисе тянулось), i zaraz sobie kazał konia podawać (и тотчас приказал себе коня подать). Lecz nim go przyprowadzono (но прежде чем его приготовили), wypytywał jeszcze małego rycerza (расспрашивал еще маленького рыцаря), co w mieście słychać (что в городе слыхать)?
?
- — Mieszczanie gaszą ogień bardzo odważnie (мещане гасят огонь очень отважно) –— odrzekł mały rycerz (ответил маленький рыцарь) - — ale bogatsi kupcy ormiańscy widząc (но богатые купцы армянские, видя), że im się składy palą (что у них склады жгут), wysłali do księdza biskupa deputację (послали к князю епископу депутацию) z naleganiem (с требованием), żeby miasto poddał (чтобы город сдал). Dowiedziawszy się o tym (узнав об этом), chociażem sobie obiecywał (/я/, хотя себе обещал), że na te narady ich więcej nie pójdę (что на те советы их больше не пойду), poszedłem (/все-таки/ пошел). Tam dałem w pysk jednemu (там дал в морду одному), ktуren najbardziej o poddanie nalegał (который больше всех сдачи требовал), za co ksiądz biskup był na mnie krzyw (за что князь епископ был на меня обижен). Ile, bracia (плохо, брат)! już tam tchórz coraz bardziej ludzi oblatuje (уже там труса празднуют все больше людей) i coraz tańsza im nasza do obrony gotowość (и все дешевле им наша к обороне готовность).
.

Ketling uściskał Wołodyjowskiego, bo go bardzo serce do kochanej Krzysi ciągnęło, i zaraz sobie kazał konia podawać. Lecz nim go przyprowadzono, wypytywał jeszcze małego rycerza, co w mieście słychać?
?
- — Mieszczanie gaszą ogień bardzo odważnie –— odrzekł mały rycerz-ale bogatsi kupcy ormiańscy widząc, że im się składy palą, wysłali do księdza biskupa deputację z naleganiem, żeby miasto poddał. Dowiedziawszy się o tym, chociażem sobie obiecywał, że na te narady ich więcej nie pójdę, poszedłem. Tam dałem w pysk jednemu, któren najbardziej o poddanie nalegał, za co ksiądz biskup był na mnie krzyw. Ile, bracia! już tam tchórz coraz bardziej ludzi oblatuje i coraz tańsza im nasza do obrony gotowość.
.

Ganią nas tam (осуждают нас там), nie chwalą (не хвалят), bo powiadają (ибо говорят), że na próżno miasto narażamy (что напрасно город подвергаем /опасности/). Słyszałem także (слышал /я/ также), że na Makowieckiego napadano za to (что на Маковецкого напали за то), iż się układom przeciwił (что переговорам противился). Sam ksiądz biskup powiedział mu (сам князь епископ сказал ему): “Wiary ni krуla nie odstępujemy (/ни от/ веры, ни от короля /мы/ не отступимся), a na cуż dalszy opór przydać się może (а к чему дальнейшее сопротивление привести может)? Widzisz (видишь) (powiada (говорит)), stąd zhańbione świątynie (отсюда поруганные храмыпоруганные храмы), panny poczciwe znieważone (девушек добрых оскорбленных) i dziatwę niewinną w jasyr wleczoną (и детей невинных в ясырь волочимых)? Z traktatem zaś (с договором же) (powiada (говорит)) możem jeszcze los ich zapewnić (можем еще судьбу их обеспечить = им устроить), a dla siebie wolny przechуd warować (а для себя вольный проход сохранить)!” Tak mуwił ksiądz biskup (так сказал князь епископ), a pan jenerałgenerał głową kiwał i powtarzał (а пан генерал головой кивал и повторял): “Wolej bym zginął, ale to prawda (предпочел бы погибнуть, но это правда)!”
»
- — Dziej się wola boża (да будет воля Божья)! - — odpowiedział Ketling (отвечал Кетлинг).
.
A Wołodyjowski ręce załamał (а Володыёвский руки заломил).
.
- — I żeby to choć była prawda (и кабы это хоть была правда)! –— zakrzyknął (воскликнул /он/) –— ale Bуg świadek (но Бог свидетель), że możemy się jeszcze bronić (что можем еще защищаться)!
!
Tymczasem przyprowadzono konia (тем временем привели коня). Ketling począł siadać pospiesznie (Кетлинг принялся усаживаться поспешно). Wołodyjowski zaś rzekł mu na drogę (Володыёвский же сказал ему на дорогу):
:
- — Ostrożnie przez most (осторожней на мосту), bo tam gęsto granaty padają (ибо там густо гранаты падают)!
!
- — Za godzinę wrócę (через час вернусь) –— rzekł Ketling (сказал Кетлинг).
.
I odjechał (и уехал).
.

Ganią nas tam, nie chwalą, bo powiadają, że na próżno miasto narażamy. Słyszałem także, że na Makowieckiego napadano za to, iż się układom przeciwił. Sam ksiądz biskup powiedział mu: “Wiary ni króla nie odstępujemy, a na cóż dalszy opór przydać się może? Widzisz (powiada), stąd zhańbione świątynie, panny poczciwe znieważone i dziatwę niewinną w jasyr wleczoną? Z traktatem zaś (powiada) możem jeszcze los ich zapewnić, a dla siebie wolny przechуd warować!” Tak mуwił ksiądz biskup, a pan jenerałgenerał głową kiwał i powtarzał: “Wolej bym zginął, ale to prawda!”
»
- — Dziej się wola boża !! - — odpowiedział Ketling.
.
A Wołodyjowski ręce załamał.
.
- — I żeby to choć była prawda! –— zakrzyknął –— ale Bуg świadek, że możemy się jeszcze bronić!
!
Tymczasem przyprowadzono konia. Ketling począł siadać pospiesznie. Wołodyjowski zaś rzekł mu na drogę:
:
- — Ostrożnie przez most, bo tam gęsto granaty padają !
!
- — Za godzinę wrócę –— rzekł Ketling.
.
I odjechał.
.

Wołodyjowski wraz z Muszalskim poczęli obchodzić mury (Володыёвский вместе с Мушальским начали обходить стены). W trzech miejscach ciskano ręczne granaty (в трех местах метали гранаты), bo w trzech miejscach odzywało się kowanie (поскольку в трех местах слышалось долбление). Po lewej stronie zamku kierował tą robotą Luśnia (с левой стороны замка руководил этой работой ЛюсьнЛюсьня).
.
- — A jak tam idzie (а как там /дело/ идет)? - — spytał Wołodyjowski (спросил Володыёвский).
.
- — Ile, panie komendancie (плохо, пан комендант)! –— odrzekł wachmistrz (ответил вахмистр) –— juchy już w skale siedzą (гады уже в скале сидят) i ledwie przy wejściu czasem którego skorupa zawadzi (и едва ли при входе иногда кому-нибудь /наша/ скорлупка помешает). Niewieleśmy wskórali (немногого /мы/ добились)...
.
W innych miejscach szło jeszcze gorzej (в других местах /дело/ шло еще хуже), tym bardziej że niebo zasępiło się (тем большеболее, что небо нахмурилось) i począł padać deszcz (и начал падать дождь), od ktуrego zamakały knoty w granatach (от которого намокли фитили в гранатах). Ciemność zawadzała także robocie (темнота мешала также работе).
.
Wołodyjowski odprowadził pana Muszalskiego nieco na stronę (Володыёвский отвел пана Мушальского немного в сторону) i zatrzymawszy się rzekł nagle (и, задержав, сказал вдруг):
:
- — Słuchaj waćpan (слушай, милостивый пан)! A żebyśmy tak popróbowali onych kretów w norach wydusić (а если бы /мы/ попробовали оных кротов в норах придушить)?
?
- — Widzi mi się (видится мне): śmierć to pewna (смерть это верная), bo przecie całe pułki janczarskie ich strzegą (поскольку целые полки янычарские их стерегут)! Ha (ха)! poprуbujmy (попробуем)!
!
- — Pułki ich strzegą, prawda (полки их стерегут, правда), ale noc bardzo ciemna (но ночь очень темная) i łatwo ich konfuzja ogarnie (и легко их паника охватит). A pomyśl no waćpan (а подумай-ка, милостивый пан): w mieście o poddaniu myślą (в городе о сдаче думают); dlaczego (почему)? Bo mуwią (ибо говорят): “Miny pod wami, nie obronicie się (мины под вами, не защититесь)!” –— Toż by im się gęby zamknęły (так /мы/ бы им рот заткнули), gdyby tak jeszcze dziś w nocy posłać z wieścią (если бы так еще сегодня ночью послать с вестью): “Nie masz już min (нет уже мин)!” Dla takiej sprawy wartoli głową nałożyć czyli nie warto (ради такого дела стоит ли голову сложить или не стоит)?
?

Wołodyjowski wraz z Muszalskim poczęli obchodzić mury. W trzech miejscach ciskano ręczne granaty, bo w trzech miejscach odzywało się kowanie. Po lewej stronie zamku kierował tą robotą Luśnia.
.
- — A jak tam idzie? –— spytał Wołodyjowski.
.
- — Ile, panie komendancie! –— odrzekł wachmistrz –— juchy już w skale siedzą i ledwie przy wejściu czasem którego skorupa zawadzi. Niewieleśmy wskórali...
.
W innych miejscach szło jeszcze gorzej, tym bardziej że niebo zasępiło się i począł padać deszcz, od ktуrego zamakały knoty w granatach. Ciemność zawadzała także robocie.
.
Wołodyjowski odprowadził pana Muszalskiego nieco na stronę i zatrzymawszy się rzekł nagle:
:
- — Słuchaj waćpan! A żebyśmy tak popróbowali onych kretów w norach wydusić?
?
- — Widzi mi się: śmierć to pewna, bo przecie całe pułki janczarskie ich strzegą !! Ha !! poprуbujmy !
!
- — Pułki ich strzegą, prawda, ale noc bardzo ciemna i łatwo ich konfuzja ogarnie. A pomyśl no waćpan: w mieście o poddaniu myślą; dlaczego? Bo mówią: “Miny pod wami, nie obronicie się!” –— Toż by im się gęby zamknęły, gdyby tak jeszcze dziś w nocy posłać z wieścią: “Nie masz już min!” Dla takiej sprawy wartoli głową nałożyć czyli nie warto?
?

Pan Muszalski pomyślał chwilę, wreszcie zawołał (пан Мушальский подумал минуту, наконец, воскликнул):
:
- — Warto (стоит)! dalibуg, warto (ей-Богу стоит)!
!
- — W jednym miejscu niedawno zaczęli kować (в одном месте недавно начали копать) –— rzekł Wołodyjowski (сказал Володыёвский) - — i tych ostawim w spokoju (и тех оставим в покое), ale ot, z tej i z tamtej strony bardzo już się wryli (но вот, с этой и с той стороны сильно уже вырыли). Weźmiesz waść pięćdziesięciu dragonów (возьмешь, ваша милость, пятьдесят драгун), wezmę ja tyluż (возьму я столько же) i poprуbujem ich przydusić (и попробуем их придушить). Masz waść ochotę (имеешь, ваша милость, охоту)?
?
- — Ano, jest (а ну, да)! rośnie, rośnie (конечно, конечно)! Wezmę za pas kilka gwoździ (возьму за пояс несколько гвоздей) zadzierżystych do gwożdżenia armat (загнутых для загвоздки орудий), może się w drodze na jaką hakownicę natkniem (может, по дороге на какую-нибудь гаковницу /т.е. ручную пищаль/ наткнемся).
.
- — Czy się natkniem (наткнемся ли), wątpię (сомневаюсь), choć kilka hakownic blisko stoi (хотя несколько гаковниц близко стоит), ale weź waść (но возьми, ваша милостьно возьми). Poczekamy tylko na Ketlinga (подождем только Кетлинга), bo on lepiej od innych będzie wiedział (ибо он лучше других знал бы), jak nam w nagłym razie przyjść w pomoc (как нам в срочном случае прийти на помощь).
.

Pan Muszalski pomyślał chwilę, wreszcie zawołał:
:
- — Warto! dalibуg, warto!
!
- — W jednym miejscu niedawno zaczęli kować –— rzekł Wołodyjowski - — i tych ostawim w spokoju, ale ot, z tej i z tamtej strony bardzo już się wryli. Weźmiesz waść pięćdziesięciu dragonów, wezmę ja tyluż i popróbujem ich przydusić. Masz waść ochotę?
?
- — Ano, jest! rośnie, rośnie! Wezmę za pas kilka gwoździ zadzierżystych do gwożdżenia armat, może się w drodze na jaką hakownicę natkniem.
.
- — Czy się natkniem, wątpię, choć kilka hakownic blisko stoi, ale weź waść. Poczekamy tylko na Ketlinga, bo on lepiej od innych będzie wiedział, jak nam w nagłym razie przyjść w pomoc.
.

Ketling przyjechał, jak obiecał (Кетлинг приехал, как обещал), jednej minuty nie uchybił (ни одной минуты не упустил), a w pуł godziny potem dwa oddziały dragonów (а через полчаса после этого два отряда драгун), po pięćdziesiąt ludzi każdy (по пятьдесят человек каждый), zbliżyły się do wyłomu (приблизились к пролому) i poczęły się prześlizgiwać cicho na drugą stronę (и начали проскальзывать тихо на другую сторону). Po czym znikli w ciemności (после чего исчезли в темноте). Ketling kazał rzucać jeszcze czas jakiś granaty (Кетлинг приказал метать еще некоторое время гранаты), ale krуtko (но коротко = недолго), wreszcie zawiesił robotę i czekał (наконец прекратил работу и ждал). Serce biło mu niespokojnie (сердце было у него неспокойно), bo rozumiał dobrze (поскольку понимал хорошо), jak zuchwałe jest to przedsięwzięcie (какое дерзкое это предприятие). Upłynął kwadrans (минуло четверть часа), pуł godziny (полчаса), godzina (час); zdawało się (казалось), że już powinni byli dojść i poczynać (что уже должны были дойти и начать), tymczasem przyłożywszy ucho do ziemi (тем временем, приложив ухо к земле) można było doskonale usłyszeć (можно было ясно услышать) spokojne kowanie (спокойное долбление).
.

Ketling przyjechał, jak obiecał, jednej minuty nie uchybił, a w pół godziny potem dwa oddziały dragonów, po pięćdziesiąt ludzi każdy, zbliżyły się do wyłomu i poczęły się prześlizgiwać cicho na drugą stronę. Po czym znikli w ciemności. Ketling kazał rzucać jeszcze czas jakiś granaty, ale krótko, wreszcie zawiesił robotę i czekał. Serce biło mu niespokojnie, bo rozumiał dobrze, jak zuchwałe jest to przedsięwzięcie. Upłynął kwadrans, pół godziny, godzina; zdawało się, że już powinni byli dojść i poczynać, tymczasem przyłożywszy ucho do ziemi można było doskonale usłyszeć spokojne kowanie.
.

Nagle u stуp zamku (вдруг у подножья замка) ozwał się z lewej strony wystrzał pistoletowy (прозвучал с левой стороны выстрел пистолетный), ktуry zresztą w wilgotnym powietrzu (который, впрочем, во влажном воздухе) i wobec strzelaniny z szańców (и при стрельбе с шанцев) nie rozległ się zbyt głośno (не прозвучал слишком громко) i byłby może przebrzmiał bez zwrócenia na się uwagi załogi (и прозвучал бы ,, может, про без обращения внимания на это прислуги /орудийной/), gdyby nie wrzawa straszliwa (если бы не страшная шумиха), jaka nastała zaraz potem (какая поднялась сразу после этого). “Doszli (дошли)! –— pomyślał Ketling (подумал Кетлинг) –— ale czy wrуcą (ео но вернутся ли)?” A tam zagrzmiały krzyki ludzkie (а там гремели крики людские), warczenie bębnów (бой барабанов), świst piszczałek (свист снарядов), wreszcie grzmot janczarek (наконец, грохот янычарок), pospieszny a bardzo bezładny (поспешный и очень беспорядочный). Strzelano ze wszystkich stron i tłumnie (стреляли со всех сторон и много); widocznie całe oddziały nadbiegły w pomoc górnikom (видимо, целые отряды набежали в помощь горнякам), lecz jak przewidywał pan Wołodyjowski (но, как предвидел пан Володыёвский), powstał zamęt i konfuzja ogarnęła janczarów (поднялась суматоха, и паника охватила янычар), ktуrzy w obawie (которые в опасении), aby wzajem się nie razić (чтобы взаимно = друг друга не разить), obwoływali się wielkimi głosami (громко перекликались), paląc na oślep i po części w górę (паля вслепую и частично вверх). Wrzaski i strzelanina wzmagały się z każdą chwilą (шум и стрельба увеличивались с каждой минутой). Jak gdy łakome krwi kuny (как если бы лакомые до крови куницы) wedrą się wśród głuchej nocy do uśpionego kurnika (ворвались среди глухой ночи в спящий курятник), w cichym budynku powstaje nagle niezmierny harmider i wrzawa (в тихом доме поднимается вдруг безмерный шум и суматоха), i gdakanie (и кудахтанье) –— taki warchoł uczynił się nagle wokół zamku (такой переполох учинился вдруг вокруг замка). Z szańców poczęto ciskać na mury granaty (с шанцев начали метать на стены гранаты), aby rozwidnić ciemność (чтобы рассеять темноту). Ketling, wyrychtowawszy kilkanaście dział (Кетлинг, наладив несколько десятков пушек) w kierunku strażowych wojsk tureckich (в направлении сторожевых войск турецких), odpowiedział kartaczami (отвечал картечью).
.

Nagle u stуp zamku ozwał się z lewej strony wystrzał pistoletowy, który zresztą w wilgotnym powietrzu i wobec strzelaniny z szańców nie rozległ się zbyt głośno i byłby może przebrzmiał bez zwrócenia na się uwagi załogi, gdyby nie wrzawa straszliwa, jaka nastała zaraz potem. “Doszli! –— pomyślał Ketling –— ale czy wrуcą?” A tam zagrzmiały krzyki ludzkie, warczenie bębnów, świst piszczałek, wreszcie grzmot janczarek, pospieszny a bardzo bezładny. Strzelano ze wszystkich stron i tłumnie; widocznie całe oddziały nadbiegły w pomoc górnikom, lecz jak przewidywał pan Wołodyjowski, powstał zamęt i konfuzja ogarnęła janczarów, którzy w obawie, aby wzajem się nie razić, obwoływali się wielkimi głosami, paląc na oślep i po części w górę. Wrzaski i strzelanina wzmagały się z każdą chwilą. Jak gdy łakome krwi kuny wedrą się wśród głuchej nocy do uśpionego kurnika, w cichym budynku powstaje nagle niezmierny harmider i wrzawa, i gdakanie –— taki warchoł uczynił się nagle wokół zamku. Z szańców poczęto ciskać na mury granaty, aby rozwidnić ciemność. Ketling, wyrychtowawszy kilkanaście dział w kierunku strażowych wojsk tureckich, odpowiedział kartaczami.
.

Rozgorzały aprosze tureckie (разгорались апроши турецкие), rozgorzały mury (запылали стены). W mieście poczęto bić w dzwony na trwogę (в городе начали бить в колокола тревогу), powszechne bowiem było mniemanie (всеобщее потому что было мнение), że Turcy wdarli się już do fortecy (что турки ворвались уже в замок). W szańcach sądzono przeciwnie (в шанцах судили наоборот), iż potężna wycieczka oblężonych atakuje (что мощная вылазка обложенных атакует) wszystkie naraz roboty (что мощная вылазка обложенных атакует все сразу работы) - — i rozległ się alarm powszechny (прозвучала тревога всеобщая). Noc sprzyjała zuchwałemu przedsięwzięciu pana Wołodyjowskiego i Muszalskiego (ночь благоприятствовала дерзкому предприятию пана Володыёвского и пана Мушальского), bo uczyniła się bardzo ciemna (поскольку сделалась очень темная). Wystrzały armatnie i granaty (выстрелы пушек и гранат) rozdzierały tylko na chwilę pomrokę (разрывали только на миг темноту), ktуra potem stawała się jeszcze czarniejszą (которая потом становилась еще черней). Na koniec upusty niebieskie otworzyły się nagle (наконец, водоспуски небесные= хляби небесные раскрылись внезапно) i poczęły lać potoki dżdżu (и начали лить потоки дождя). Grzmoty zgłuszyły strzelaninę (громы заглушили стрельбу) i zataczając się kołem (и, катясь по кругусовершая круги), dudniąc, hucząc (гудя, громыхая), budziły straszne echo w skałach (будили грозное эхо в скалах). Ketling zeskoczył z wałów (Кетлинг соскочил с вала), pobiegł na czele kilkunastu ludzi do wyłomu (побежал во главе нескольких десятков людей к пролому) i czekał (и ждал). ).
Lecz nie czekał już długo (но не ждал уже долго). Wkrуtce ciemne postacie zaroiły się między belkami (вскоре черные фигуры замелькали между бревен), ktуrymi zasłonięty był otwór (которыми заслонен был пролом).
.
- — Kto idzie (кто идет)? - — krzyknął Ketling (крикнул Кетлинг).
.
- — Wołodyjowski (Володыёвский)! - — brzmiała odpowiedź (прозвучал ответ).
.

Rozgorzały aprosze tureckie, rozgorzały mury. W mieście poczęto bić w dzwony na trwogę, powszechne bowiem było mniemanie, że Turcy wdarli się już do fortecy. W szańcach sądzono przeciwnie, iż potężna wycieczka oblężonych atakuje wszystkie naraz roboty - — i rozległ się alarm powszechny. Noc sprzyjała zuchwałemu przedsięwzięciu pana Wołodyjowskiego i Muszalskiego, bo uczyniła się bardzo ciemna. Wystrzały armatnie i granaty rozdzierały tylko na chwilę pomrokę, która potem stawała się jeszcze czarniejszą. Na koniec upusty niebieskie otworzyły się nagle i poczęły lać potoki dżdżu. Grzmoty zgłuszyły strzelaninę i zataczając się kołem, dudniąc, hucząc, budziły straszne echo w skałach. Ketling zeskoczył z wałów, pobiegł na czele kilkunastu ludzi do wyłomu i czekał. .
Lecz nie czekał już długo. Wkrótce ciemne postacie zaroiły się między belkami, którymi zasłonięty był otwór.
.
- — Kto idzie? - — krzyknął Ketling.
.
- — Wołodyjowski! - — brzmiała odpowiedź.
.

I dwaj rycerze padli sobie po chwili w objęcia (и два рыцаря упали друг другу через миг в объятья).
.
- — Cуż, jak tam (что же, как там)? - — pytali oficerowie (спрашивали офицеры), ktуrych coraz więcej zbiegało się do wyłomu (которых все больше сбегалось к пролому).
.
- — Chwała Bogu (слава Богу)! gуrnicy wybici do nogi (горняки выбиты перебиты до /все/ единого), narzędzia połamane (орудия поломаны) i rozrzucone (и разрушены), na nic ich robota (ни на что = впустую их работа)!
!
- — Chwała Bogu (слава Богу)! chwała Bogu (слава Богу)!
!
- — A Muszalski ze swoimi jest już (а Мушальский со своими есть уже)?
?
- — Nie masz go jeszcze (нет его еще).
.
- — Może by skoczyć im w pomoc (может, выскочить бы им на помощь)? Mości panowie (милостивые господа)! komu wola (кто желает)?
?
Ale w tej chwili wyłom zaroił się na nowo (но в ту минуту в проломе замелькали /фигуры/ снова). To ludzie Muszalskiego wracali z pośpiechem (это люди Мушальского возвращались с поспешностью = поспешно) i w znacznie pomniejszonej liczbie (и в значительно уменьшенном количестве), bo ich siła od kul poległo (ибо их множество от пуль полегло).
.

I dwaj rycerze padli sobie po chwili w objęcia.
.
- — Cуż, jak tam? - — pytali oficerowie, ktуrych coraz więcej zbiegało się do wyłomu.
.
- — Chwała Bogu! górnicy wybici do nogi, narzędzia połamane i rozrzucone, na nic ich robota!
!
- — Chwała Bogu ! chwała Bogu !
!
- — A Muszalski ze swoimi jest już?
?
- — Nie masz go jeszcze.
.
- — Może by skoczyć im w pomoc? Mości panowie! komu wola?
?
Ale w tej chwili wyłom zaroił się na nowo. To ludzie Muszalskiego wracali z pośpiechem i w znacznie pomniejszonej liczbie, bo ich siła od kul poległo.
.

Wracali jednak radośnie (возвращались, однако, радостные), bo z rуwnie pomyślnym skutkiem (ибо с таким же успешным результатом). Niektуrzy żołnierze poprzynosili kilofy (некоторые солдаты принесли кирки), świdry (буравы), oskardy do łamania skały (кайлы для дробления скалы), na dowуd (в доказательство), że byli w samej minie (что были в самой мине).
.
- — A gdzie pan Muszalski (а где пан Мушальский)? –— spytał Wołodyjowski (спросил Володыёвский).
.
- — Prawda (действительно)! Gdzie pan Muszalski (где пан Мушальский)? –— powtуrzyło kilka głosów (повторило несколько голосов).
.
Ludzie spod komendy przesławnego łucznika (люди из команды преславного лучника) poczęli na się spoglądać (начали поглядывать), wtem jeden dragon (вдруг один драгун), mocno ranny (сильно раненнный), ozwał się słabym głosem (отозвался слабым голосом):
:
- — Pan Muszalski poległ (пан Мушальский убит). Widziałem, jak padł (видел /я/, как /он/ упал), ja też padłem koło niego (я тоже упал возле него), alem się podniósł (но я поднялся), on zaś ostał (а он остался)...
.

Wracali jednak radośnie, bo z równie pomyślnym skutkiem. Niektórzy żołnierze poprzynosili kilofy, świdry, oskardy do łamania skały, na dowód, że byli w samej minie.
.
- — A gdzie pan Muszalski? –— spytał Wołodyjowski.
.
- — Prawda! Gdzie pan Muszalski? –— powtуrzyło kilka głosów.
.
Ludzie spod komendy przesławnego łucznika poczęli na się spoglądać, wtem jeden dragon, mocno ranny, ozwał się słabym głosem:
:
- — Pan Muszalski poległ. Widziałem, jak padł, ja też padłem koło niego, alem się podniósł, on zaś ostał...
.

Rycerze bardzo się zmartwili usłyszawszy o śmierci łucznika (рыцари очень опечалились, услышав о смерти лучника), był to bowiem jeden z pierwszych kawalerów w wojskach Rzeczypospolitej (был это ведь один из первых кавалеров в войсках Речи Посполитой). Wypytywano jeszcze dragona (расспрашивали еще драгуна), jak się to stało (как все случилось), lecz уw odpowiadać nie mуgł (но тот отвечать не мог), gdyż krew ciurkiem z niego uchodziła (когда кровь струей из него уходила = /он/ истекал кровью), a wreszcie zwalił się jak snop na ziemię (и наконец повалился как сноп на землю). Rycerze zaś biadać poczęli z żalu po panu Muszalskim (а рыцари сетовать начали от жалости к пану Мушальскому).
.
- — Zostanie pamięć jego w wojsku (сохранится память о нем в войске) –— mуwił pan Kwasibrocki (сказал пан КвасибродскийКвасиброцкий) –— a kto to oblężenie przeżyje (а кто эту осаду переживет), ten imię jego będzie wysławiał (тот имя его будет прославлять).
.
- — Nie narodzi się już taki drugi łucznik (не родится уже такой второй лучник)! –— rzekł jakiś głos (сказал чей-то голос).
.
- — Był to mąż najsilniejszy w ręku w całym Chreptiowie (был это муж с самыми сильными руками во всем ХрептевХрептёве) –— ozwał się mały rycerz (отозвался маленький рыцарь). –— Talara on, palcem przycisnąwszy (талер он, пальцем прижав), w świeżą deskę całkiem wpychał (в свежую доску целиком втискивал). Jeden tylko pan Podbipięta, Litwin (один только пан Подбипятка, литвин), siłą go przenosił (силой его превосходил), ale уw pod Zbarażem zabit (но тот под Збаражем убит), a z żywych chybaby pan Nowowiejski na rękę mu wytrzymał (а из живых разве что пан Нововейский руку его выдержал бы).
.
- — Wielka, wielka strata (великая, великая утрата) –— mуwili inni (говорили другие). –— Tylko dawniej rodzili się tacy kawalerowie (только в старину родились такие кавалеры).
.
Tak uczciwszy pamięć łucznika poszli na wał (так почтив память лучника, пошли на вал). Wołodyjowski wnet pchnął gońca z wiadomością (Володыёвский сразу же послал гонца с известиями) do pana generała i księdza biskupa (к пану генералу и князю епископу), że miny popsowane (что мины уничтожены), a gуrnicy przez wycieczkę pobici (а горняки во время вылазки убиты).
.

Rycerze bardzo się zmartwili usłyszawszy o śmierci łucznika, był to bowiem jeden z pierwszych kawalerów w wojskach Rzeczypospolitej. Wypytywano jeszcze dragona, jak się to stało, lecz ów odpowiadać nie mуgł, gdyż krew ciurkiem z niego uchodziła, a wreszcie zwalił się jak snop na ziemię. Rycerze zaś biadać poczęli z żalu po panu Muszalskim.
.
- — Zostanie pamięć jego w wojsku –— mуwił pan Kwasibrocki –— a kto to oblężenie przeżyje, ten imię jego będzie wysławiał.
.
- — Nie narodzi się już taki drugi łucznik! –— rzekł jakiś głos.
.
- — Był to mąż najsilniejszy w ręku w całym Chreptiowie –— ozwał się mały rycerz. –— Talara on, palcem przycisnąwszy, w świeżą deskę całkiem wpychał. Jeden tylko pan Podbipięta, Litwin, siłą go przenosił, ale ów pod Zbarażem zabit, a z żywych chybaby pan Nowowiejski na rękę mu wytrzymał.
.
- — Wielka, wielka strata –— mуwili inni. –— Tylko dawniej rodzili się tacy kawalerowie. Tak uczciwszy pamięć łucznika poszli na wał. Wołodyjowski wnet pchnął gońca z wiadomością do pana generała i księdza biskupa, że miny popsowane, a górnicy przez wycieczkę pobici.
.

Z wielkim zdumieniem przyjęto tę nowinę w mieście (с огромным удивлением восприняли эту новость в городе), ale –— ktуż by się spodziewał! –— z tajoną niechęcią (но –— кто бы ожидал! –— с тайным неудовольствием). I pan generał, i ksiądz biskup byli zdania (и пан генерал, и князь епископ были /такого/ мнения), że te chwilowe tryumfy miasta nie uratują (что этот минутные триумфы города не спасут), a rozdrażnią tylko tym więcej srogiego lwa (а раздразнят только тем больше свирепого льва). Mogły być one pożyteczne tylko w takim razie (могли быть они полезны только в таком случае), gdyby mimo nich zgodzono się na poddanie (если бы, несмотря на них, согласились на сдачу), toteż obaj główni przywódcy (поэтому оба главных предводителявот же оба главных предводителя) postanowili dalej traktaty prowadzić (решили дальше переговоры проводить).
.
Lecz ani pan Wołodyjowski, ani Ketling (но ни пан Володыёвский, ни Кетлинг) nie przypuszczali nawet na chwilę (не допускали даже на миг /мысли/), by taki tylko skutek miały wywrzeć (чтобы такое только возыметь действие должны) przysłane przez nich szczęsne wieści (присланные ими счастливые новости). Byli, owszem, pewni (/они/ были, напротив, уверены), że teraz otucha wstąpi w najsłabsze serca (что теперь отвага вступит в самые слабые сердца) i że wszyscy nową ochotą do zaciekłego oporu rozgorzeją (и что все /они/ новым желанием к упорному сопротивлению разгорятся). Bo miasta niepodobna było wziąść nie zdobywszy pierwej zamku (поскольку город невозможно было взять, не завоевав сначала замка), więc jeśli zamek nie tylko się opierał (поэтому, если замок не только сопротивлялся), ale w dodatku gromił (но в придачу громил /врагов/), oblężeni nie mieli najmniejszej potrzeby uciekać się do układów (осажденные не имели ни малейшей необходимости прибегать к переговорам). Zapasуw był dostatek (припасов было в достатке), prochуw także (пороху тоже); wobec tego należało tylko pilnować bram (поэтому надлежало только охранять ворота) i gasić pożary w mieście (и гасить пожары в городе).
.

Z wielkim zdumieniem przyjęto tę nowinę w mieście, ale –— ktуż by się spodziewał! –— z tajoną niechęcią. I pan generał, i ksiądz biskup byli zdania, że te chwilowe tryumfy miasta nie uratują, a rozdrażnią tylko tym więcej srogiego lwa. Mogły być one pożyteczne tylko w takim razie, gdyby mimo nich zgodzono się na poddanie, toteż obaj główni przywódcy postanowili dalej traktaty prowadzić.
.
Lecz ani pan Wołodyjowski, ani Ketling nie przypuszczali nawet na chwilę, by taki tylko skutek miały wywrzeć przysłane przez nich szczęsne wieści. Byli, owszem, pewni, że teraz otucha wstąpi w najsłabsze serca i że wszyscy nową ochotą do zaciekłego oporu rozgorzeją. Bo miasta niepodobna było wziąść nie zdobywszy pierwej zamku, więc jeśli zamek nie tylko się opierał, ale w dodatku gromił, oblężeni nie mieli najmniejszej potrzeby uciekać się do układów. Zapasów był dostatek, prochów także; wobec tego należało tylko pilnować bram i gasić pożary w mieście.
.

Podczas całego oblężenia była to najradośniejsza noc (во время всей осады была это самая радостная ночь) dla małego rycerza i dla Ketlinga (для маленького рыцаря и для Кетлинга). Nigdy nie mieli tak wielkiej nadziei (никогда не имели такой большой надежды), że i sami wyjdą zdrowo z tych tureckich obieży (что и сами выйдут здоровыми = живыми из этой турецкой осады), i rуwnie zdrowo najdroższe głowy wyprowadzą (и такими же живыми самые дорогие головы /отсюда/ выведут).
.
- — Jeszcze parę szturmów (еще пару штурмов) –— mуwił mały rycerz (сказал маленький рыцарь) –— a jak Bуg na niebie (и, как Бог на небе), Turcy się zniechęcą (турки потеряют охоту /к ним/) i głodem będą nas chcieli zniewolić (и голодом будут нас хотеть покорить). A owуż zapasów jest dość (а оных запасов имеем достаточно). September ci to przy tym za pasem ([september –— лат. сентябрь] между тем за поясом = на носу): za dwa miesiące poczną się słoty i zimna (через два месяца начнутся слякоть и холода), niezbyt to wytrzymałe wojska (не слишком это выносливое войско); niech raz dobrze przemarzną (пусть раз хорошо промерзнут), to i odejdą (тогда и отойдут).
.
- — Wielu z nich z krain etiopskich pochodzi (многие из них их краев эфиопских происходят) –— odrzekł Ketling (ответил Кетлинг) –— albo z rуżnych takich (или с разных таких), w ktуrych pieprz rośnie (в которых перец растет = куда Макар телят не гонял), i tych lada zamrуz zwarzy (и тех в любой мороз поморозит). Dwa miesiące w najgorszym razie (два месяца, в худшем случае), nawet przy szturmach wytrzymamy (даже при штурмах выдержим). Niepodobna też przypuścić (невозможно допустить), aby żadna odsiecz nie przybyła (чтобы никакая подмога не прибыла). Ocknie się wreszcie Rzeczpospolita (очнется наконец Речь Посполитая), choćby zaś nawet pan hetman wielkiej potęgi nie zebrał (а хоть бы даже пан гетман большой мощи не собрал), podjazdami będzie Turków nękał (набегами будет турковтурок беспокоить).
.
- — Ketling (Кетлинг)! tak mi się widzi (так мне видится), że nie wybiła jeszcze nasza godzina (что не пробил еще наш час).
.
- — W mocy to bożej (в воле это Божьей), ale i mnie się tak widzi (но и мне так видится), że do tego nie przyjdzie (что до этого не дойдет).
.
- — Chybaby ktуren poległ, jak pan Muszalski (разве что кто-нибудь поляжет, как пан Мушальский)! Ano (ну)! trudna rada (ничего не поделаешь)! Szkoda mi okrutna pana Muszalskiego (жаль мне ужасно пана Мушальского), choć kawalerską poległ śmiercią (хоть /он/ и рыцарской смертью погиб)!
!

Podczas całego oblężenia była to najradośniejsza noc dla małego rycerza i dla Ketlinga. Nigdy nie mieli tak wielkiej nadziei, że i sami wyjdą zdrowo z tych tureckich obieży, i równie zdrowo najdroższe głowy wyprowadzą.
.
- — Jeszcze parę szturmów –— mуwił mały rycerz –— a jak Bуg na niebie, Turcy się zniechęcą i głodem będą nas chcieli zniewolić. A owуż zapasów jest dość. September ci to przy tym za pasem : za dwa miesiące poczną się słoty i zimna, niezbyt to wytrzymałe wojska; niech raz dobrze przemarzną, to i odejdą.
.
- — Wielu z nich z krain etiopskich pochodzi –— odrzekł Ketling –— albo z rуżnych takich, w których pieprz rośnie, i tych lada zamróz zwarzy. Dwa miesiące w najgorszym razie, nawet przy szturmach wytrzymamy. Niepodobna też przypuścić, aby żadna odsiecz nie przybyła. Ocknie się wreszcie Rzeczpospolita, choćby zaś nawet pan hetman wielkiej potęgi nie zebrał, podjazdami będzie Turków nękał.
.
- — Ketling! tak mi się widzi, że nie wybiła jeszcze nasza godzina.
.
- — W mocy to bożej, ale i mnie się tak widzi, że do tego nie przyjdzie.
.
- — Chybaby ktуren poległ, jak pan Muszalski! Ano! trudna rada! Szkoda mi okrutna pana Muszalskiego, choć kawalerską poległ śmiercią!
!

- — Nie daj nam Boże gorszej (не дай нам, Боже, худшей), byle nie zaraz (только бы не сейчас), bo powiem ci, Michał (ибо скажу тебе, Михал), iż żal by mi było... Krzysi (что жаль бы мне было… Кшиси).
.
- — Ba, a mnie Basi (да, а мне Баси)... No (ну)! pracujem szczerze (поработаем честно), ale też miłosierdzie jest nad nami (однако тоже милосердие /Божье/ есть над нами). Okrutnie mi jakoś wesoło w duszy (ужасно мне как-то весело в душе)! Trzeba też będzie i jutro czegoś znacznego dokazać (нужно будет и завтра что-нибудь значительное совершить)!
!
- — Turcy porobili drewniane zasłony (турки сделали деревянные заслоны) z belek na szańcach (из бревен на шанцах). Obmyśliłem taki sposób (/я/ обдумал такой способ), jaki bywa do zapalania okrętów używany (какой, бывало, для поджога кораблей употребляли): szmaty moczą się już w smole i mam nadzieję (тряпки мочатся уже в смоле, и имею надежду), że jutro do południa spalę te wszystkie roboty (что завтра до полудня сожгу эти все работы).
.
- — Ha (ха)! –— rzekł mały rycerz (сказал маленький рыцарь). –— To ja wycieczkę poprowadzę (так я вылазку предприму). Przy pożarze i tak się uczyni konfuzja (при пожаре и так учинится = возникнет паника), a przy tym w dzień do głowy im nie przyjdzie (а при этом днем в голову им не придет), by wycieczka mogła nastąpić (чтобы вылазка могла случитьсяпроизойти). Jutro może być lepsze niż dziś, Ketling (завтра может быть лучше, чем сегодня, Кетлинг)...
.
Tak to oni rozmawiali mając serca wezbrane (так они разговаривали, имея сердца наполненные /радостью/), po czym udali się na spoczynek (после чего подались на отдых), bo wielce byli znużeni (поскольку очень были утомлены). Lecz mały rycerz nie spał i trzech godzin (но маленький рыцарь не спал и трех часов), gdy rozbudził go wachmistrz Luśnia (когда разбудил его вахмистр ЛюсьнЛюсьня).
.
- — Panie komendancie, nowiny są (пан комендант, новости есть)! –— rzekł (сказал /он/).
.
- — Co tam (что там)? –— zawołał czujny żołnierz (воскликнул чуткий солдат) zrywając się w jednej chwili na równe nogi (вскакивая в один миг на ноги).
.
- — Pan Muszalski jest (пан Мушальский здесь)!
!
- — Dla Boga (ради Бога)! co powiadasz (что /ты/ говоришь)?
?

- — Nie daj nam Boże gorszej, byle nie zaraz, bo powiem ci, Michał, iż żal by mi było... Krzysi.
.
- — Ba, a mnie Basi... No! pracujem szczerze, ale też miłosierdzie jest nad nami. Okrutnie mi jakoś wesoło w duszy! Trzeba też będzie i jutro czegoś znacznego dokazać!
!
- — Turcy porobili drewniane zasłony z belek na szańcach. Obmyśliłem taki sposób, jaki bywa do zapalania okrętów używany: szmaty moczą się już w smole i mam nadzieję, że jutro do południa spalę te wszystkie roboty.
.
- — Ha! –— rzekł mały rycerz. –— To ja wycieczkę poprowadzę. Przy pożarze i tak się uczyni konfuzja, a przy tym w dzień do głowy im nie przyjdzie, by wycieczka mogła nastąpić. Jutro może być lepsze niż dziś, Ketling...
.
Tak to oni rozmawiali mając serca wezbrane, po czym udali się na spoczynek, bo wielce byli znużeni. Lecz mały rycerz nie spał i trzech godzin, gdy rozbudził go wachmistrz Luśnia.
.
- — Panie komendancie, nowiny są! –— rzekł.
.
- — Co tam? –— zawołał czujny żołnierz zrywając się w jednej chwili na równe nogi.
.
- — Pan Muszalski jest!
!
- — Dla Boga! co powiadasz?
?

–— Jest (здесь)! Stałem przy wyłomie (стою /я/ возле пролома), wtem słyszę (когда слышу), woła ktoś z drugiej strony po naszemu (вопит кто-то с другой стороны по-нашему): “Nie strzelać, to ja (не стрелять, это я)!” Patrzę, aż tu pan Muszalski (смотрю, аж а тут пан Мушальский), za janczara przebrany, wraca (переодетый янычаром, возвращается)!
!
- — Bogu chwała (слава Богу)! - — rzekł mały rycerz (сказал маленький рыцарь).
.
I skoczył witać łucznika (и кинулся приветствовать лучника). Dniało już (рассветало уже). Pan Muszalski stał z tej strony wału w białej kapuzie i karacenie (пан Мушальский стоял с той стороны вала в белом колпаке и панцире), tak do prawdziwego janczara podobny (так на настоящего янычара похожий), że oczom nie chciało się wierzyć (что глазам не хотелось верить). Ujrzawszy małego rycerza skoczył ku niemu (/он/, увидев маленького рыцаря, кинулся к нему) i poczęli się witać radośnie (и принялся приветствовать радостно).
.
- — Jużeśmy waści opłakali (а /мы/ уже вашу милость оплакали)! –— zawołał Wołodyjowski (воскликнул Володыёвский).
.
Wtem nadbiegło kilku innych oficerów (сейчас же подбежало несколько офицеров), między nimi Ketling (между ними Кетлинг). Wszyscy, zdumiewali się nadzwyczajnie (все изумлялись чрезвычайно), za czym jęli wypytywać na wyścigi łucznika (после чего начали выпытывать наперебой лучника), jakim sposobem w tureckim przebraniu się znalazł (каким образом в турецком наряде оказался), уw zaś zabrał głos i tak mówił (он же взял слово и так сказал):
:

- — Jest! Stałem przy wyłomie, wtem słyszę, woła ktoś z drugiej strony po naszemu: “Nie strzelać, to ja!” Patrzę, aż tu pan Muszalski, za janczara przebrany, wraca!
!
- — Bogu chwała! - — rzekł mały rycerz.
.
I skoczył witać łucznika. Dniało już. Pan Muszalski stał z tej strony wału w białej kapuzie i karacenie, tak do prawdziwego janczara podobny, że oczom nie chciało się wierzyć. Ujrzawszy małego rycerza skoczył ku niemu i poczęli się witać radośnie.
.
- — Jużeśmy waści opłakali! –— zawołał Wołodyjowski.
.
Wtem nadbiegło kilku innych oficerów, między nimi Ketling. Wszyscy, zdumiewali się nadzwyczajnie, za czym jęli wypytywać na wyścigi łucznika, jakim sposobem w tureckim przebraniu się znalazł, ów zaś zabrał głos i tak mówił:
:

- — Przewrуciłem się, wracając (перевернулся = споткнулся /я/, возвращаясь), przez janczarskiego trupa (через янычарский труп) i głową o kulę leżącą wyciąłem (и головой об ядро лежащее ударился), a choć czapkę miałem drutem przeszywaną (и хоть шапку имел проволокой прошитую), zamroczyło mnie zaraz (оглушило меня сразу же), ile że od owego uderzenia (поскольку от того удара), ktуrem od Hamdiego otrzymał (который от Хамди получил), rozum miałem jeszcze zbyt na wszelaki szwank czuły (мозг имел еще слишком на всякие удары чувствительный). Budzę się tedy potem (прихожу в себя /немного/ погодя): leżę ja ci na janczarze zabitym (лежу на янычаре убитом), jak na łóżku (как на кровати). Macam głowę (щупаю голову), boli nieco (болит немного), ale nawet i guza nie ma (но даже и шишки нет). Zdjąłem czapkę (сдернул шапку), deszcz mi wychłodził czuprynę (дождь мне остудил шевелюру) i myślę sobie (и думаю себе): dobra nasza (хороша наша = ладно)! Wtem przyszło mi do głowy (сразу пришло мне в голову): nużbym z owego janczara (а что, если /я/ бы с того янычара) moderunek cały zdjął i między Turków poszedł (экипировку всю снял и среди турок походил)? Przecie ja po turecku tak jak po polsku gadam (я же по-турецки, как по-польски, говорю) i nikt mnie po mowie nie pozna (и никто меня по речи не узнает), z gęby też janczara nie odróżnić (по морде тоже янычара не отличить). Pуjdę, posłucham, co gadają (пойду, послушаю, что говорят). Strach chwilami brał (страх временами брал), bo mi się dawna niewola przypomniała (ибо мне прежняя неволя припомнилась), alem poszedł (но пошел). Noc ciemna (ночь темная), ledwie się tam gdzieniegdzie u nich świeciło (только там кое-где у них светилось), to, powiadam waściom (это, скажу вашим милостям), żem tak sobie między nimi chodził (что так себе среди них ходил) jak między swymi (как среди своих). Wielu z nich w rowach pod przykrywkami leżało (много их во рвах под прикрытием лежало); poszedłem i tam (пошел /я/ и туда). Ten i уw mnie pyta (там и сям меня спрашивают): “Czego się włóczysz (чего шляешься)?” –— a ja na to (а я на это): “Bo mi się nie chce spać (ибо мне не хочется спать)!” Inni też gwarzyli kupami o oblężeniu (иные же болтали группами об осаде). Konsternacja między nimi wielka (растерянность между ними великая). Na własne uszy słyszałem (собственными ушами слышал), jak na obecnego tu naszego chreptiowskiego komendanta wyrzekali (как на присутствующего тут на нашего хрептевхрептёвского коменданта нарекалисетовали). (Tu pan Muszalski skłonił się Wołodyjowskiemu (тут пан Мушальский поклонился Володыёвскому)).) Powtуrzę ich ipsissima verba (повторю их [ipsissima verba –— лат. подлинные слова]), bo to przecie wraża przygana na największą pochwałę wychodzi (ибо это вражье порицание лучшей похвалой оборачивается). “Dopуki (mуwili) ten mały pies (пока (говорили) этот маленький пес) (tak psubraci waszą mość nazywali (так песьеголовцы вашу милость называли)), dopуki ten mały pies zamku broni (пока этот маленький пес замок обороняет), nie zdobędziem go nigdy (не добудем его никогда).” Inny mуwi (иные говорили): “Jego się kula i żelazo nie ima (его пуля и железо не берут), a śmierć od niego na ludzi wieje jak zaraza (а смерть от него на людей веет, как заразаа смерть от него на людей сеется, как зараза).” Tu poczęli wszyscy w kupie narzekać (тут принялись все вместе сетовать): “My jedni się bijem (мы одни бьемся) (prawią (говорят)), a inne wojska nic nie robią (а другие войска ничего не делают); dżamak leży brzuchami do góry (ямаки лежат брюхами вверх), Tatarowie rabują (татары грабят), spahia po bazarze się włóczy (спаги сипахи по базарам шастают). Nam padyszach mуwi (нам падишах = султан говорилговорит): <,,”Moi mili barankowie (агнцы мои милые)”, ale widać niezbyt jesteśmy mili (но, видать, не слишком ему милые), skoro nas tu na jatki przyprowadzono (/коль/ скоро нас сюда на бойню привели). Wytrzymamy (выдержим) (prawią (говорят)), ale niedługo (но недолго), potem zaś do Chocimia się wrócim (а потом в Хотин вернемся), a jeśli pozwoleństwa nie dostaniem (а если разрешения не получим), to mogą i jakie znaczne głowy spaść w ostatku (то могут и какие-то значительные головы упасть в остатке = в конце концов).”
»

- — Przewrуciłem się, wracając, przez janczarskiego trupa i głową o kulę leżącą wyciąłem, a choć czapkę miałem drutem przeszywaną, zamroczyło mnie zaraz, ile że od owego uderzenia, którem od Hamdiego otrzymał, rozum miałem jeszcze zbyt na wszelaki szwank czuły. Budzę się tedy potem : leżę ja ci na janczarze zabitym, jak na łóżku. Macam głowę, boli nieco, ale nawet i guza nie ma. Zdjąłem czapkę, deszcz mi wychłodził czuprynę i myślę sobie: dobra nasza ! Wtem przyszło mi do głowy: nużbym z owego janczara moderunek cały zdjął i między Turków poszedł? Przecie ja po turecku tak jak po polsku gadam i nikt mnie po mowie nie pozna, z gęby też janczara nie odróżnić. Pуjdę, posłucham, co gadają. Strach chwilami brał, bo mi się dawna niewola przypomniała, alem poszedł. Noc ciemna, ledwie się tam gdzieniegdzie u nich świeciło, to, powiadam waściom, żem tak sobie między nimi chodził jak między swymi. Wielu z nich w rowach pod przykrywkami leżało; poszedłem i tam. Ten i ów mnie pyta: “Czego się włóczysz?” –— a ja na to: “Bo mi się nie chce spać!” Inni też gwarzyli kupami o oblężeniu. Konsternacja między nimi wielka. Na własne uszy słyszałem, jak na obecnego tu naszego chreptiowskiego komendanta wyrzekali. (Tu pan Muszalski skłonił się Wołodyjowskiemu.) Powtórzę ich ipsissima verba, bo to przecie wraża przygana na największą pochwałę wychodzi. “Dopóki (mówili) ten mały pies (tak psubraci waszą mość nazywali), dopуki ten mały pies zamku broni, nie zdobędziem go nigdy.” Inny mówi: “Jego się kula i żelazo nie ima, a śmierć od niego na ludzi wieje jak zaraza.” Tu poczęli wszyscy w kupie narzekać: “My jedni się bijem (prawią), a inne wojska nic nie robią; dżamak leży brzuchami do góry, Tatarowie rabują, spahia po bazarze się włóczy. Nam padyszach mówi: «Moi mili barankowie”,<,, ale widać niezbyt jesteśmy mili, skoro nas tu na jatki przyprowadzono. Wytrzymamy (prawią), ale niedługo, potem zaś do Chocimia się wrócim, a jeśli pozwoleństwa nie dostaniem, to mogą i jakie znaczne głowy spaść w ostatku.”
»

- — Słyszycie, waszmościowie (слышите, ваши милости)! –— krzyknął Wołodyjowski (крикнул Володыёвский). –— Gdy się janczary zbuntują (если янычары взбунтуются), wraz się sułtan przelęknie i oblężenia zaniecha (сразу же султан перепугается и осаду прекратит)!
!
- — Jak mi Bуg miły (как мне Бог милый), tak szczerą prawdę powiadam (так чистую правду говорю)! –— mуwił pan Muszalski (сказал пан Мушальский). –— Między janczarami nietrudno o rebelią (среди янычар нетрудно бунт /поднять/), a już im bardzo mruczno (а уж они очень ропщут). Tak myślę (/я/ так думаю), że jeszcze jednego albo dwóch szturmów spróbują (что еще один или два штурма попробуют /совершить/), a potem zęby na janczar-agę (а потом зубы на янычар-агу), na kajmakana, ba (на каймакама, да /что там/)! na samego sułtana wyszczerzą (на самого султана ощерят).
.
- — Tak będzie (так будет)! - — zawołali oficerowie (закричали офицеры).
.
- — Niech sprуbują jeszcze i dwudziestu szturmów (пусть совершат еще и двадцать штурмов), gotowiśmy (/мы/ готовы)! –— mуwili inni (говорили другие).
.

- — Słyszycie, waszmościowie! –— krzyknął Wołodyjowski. –— Gdy się janczary zbuntują, wraz się sułtan przelęknie i oblężenia zaniecha!
!
- — Jak mi Bуg miły, tak szczerą prawdę powiadam! –— mуwił pan Muszalski. –— Między janczarami nietrudno o rebelią, a już im bardzo mruczno. Tak myślę, że jeszcze jednego albo dwóch szturmów spróbują, a potem zęby na janczar-agę, na kajmakana, ba! na samego sułtana wyszczerzą.
.
- — Tak będzie! - — zawołali oficerowie.
.
- — Niech sprуbują jeszcze i dwudziestu szturmów, gotowiśmy! –— mуwili inni.
.

I poczęli w szable trzaskać (и принялись саблями бряцать), rozpalonymi oczyma ku szańcom spoglądać i sapać (горящими глазами на шанцы поглядывать и сопеть), co słysząc mały rycerz szepnął w uniesieniu do Ketlinga (это услышав, маленький рыцарь шепнул в волнении Кетлингу):
:
- — Nowy Zbaraż (новый Збараж)! nowy Zbaraż (новый Збараж)!...
Lecz pan Muszalski zabrał na nowo głos (но пан Мушальский взял снова слово):
:
- — Oto, com słyszał (вот, что /я/ слышал). Żal mi było odchodzić (жаль мне было уходить), bo mogłem i więcej usłyszeć (ибо мог и больше услышать), alem się bał (но /я/ боялся), że mnie dzień zaskoczy (что меня день застанет /там/). Poszedłem tedy ku tym szańcom (пошел /я/ тогда к тем шанцам), z ktуrych nie strzelano (с которых не стреляли), żeby się w pomroce przemknąć (чтобы в сумраке прошмыгнуть). Patrzę, aż tam nie ma porządnych straży (смотрю, аж а там нет порядочного караула), jeno kupam i się janczarowie włóczą (только группами янычары шатаются), jako i wszędzie (как и везде). Podchodzę do srogiej armaty (подхожу к грозному орудию), nikt nie woła (никто не окликает). A to pan komendant wie (а это пан комендант знает), żem zabrał ze sobą na wycieczkę zadziory do gwożdżenia armat (что /я/ брал с собой на вылазку задорины для загвоздки пушек). Wsunę prędko jeden w zapał (сунул быстро один одну в запал) –— nie lezie (не лезет), bo chcąc, żeby wlazł, trzeba młotkiem uderzyć (ибо желая, чтобы влез, нужно молотком ударить). Ale że to Pan Bóg niejaką siłę w ręku dał (но на что это Господь Бог силу в руки дал) (boście i waćpanowie moje eksperymenta nieraz widzieli (ибо и вы, милостивые господа, мои эксперименты не раз видели)), kiedy nie przycisnę dłonią (когда не прижму ладонью), zazgrzytało trochę (заскрежетало немного), ale gwуźdź wlazł po głowicę (но гвоздь влез по головку)!... Uradowałem się okrutnie (обрадовался /я/ ужасно)!...
.
- — Dla Boga (о Боже)! waćpan to uczynił (милостивый пан это сделал)? waćpan wielką armatę zagwoździł (милостивый пан большую пушку загвоздил)? - — pytano ze wszystkich stron (спрашивали со всех сторон).
.

I poczęli w szable trzaskać, rozpalonymi oczyma ku szańcom spoglądać i sapać, co słysząc mały rycerz szepnął w uniesieniu do Ketlinga:
:
- — Nowy Zbaraż! nowy Zbaraż!...
.
Lecz pan Muszalski zabrał na nowo głos:
:
- — Oto, com słyszał. Żal mi było odchodzić, bo mogłem i więcej usłyszeć, alem się bał, że mnie dzień zaskoczy. Poszedłem tedy ku tym szańcom, z których nie strzelano, żeby się w pomroce przemknąć. Patrzę, aż tam nie ma porządnych straży, jeno kupam i się janczarowie włóczą, jako i wszędzie.Podchodzę do srogiej armaty, nikt nie woła. A to pan komendant wie, żem zabrał ze sobą na wycieczkę zadziory do gwożdżenia armat. Wsunę prędko jeden w zapał –— nie lezie, bo chcąc, żeby wlazł, trzeba młotkiem uderzyć. Ale że to Pan Bóg niejaką siłę w ręku dał (boście i waćpanowie moje eksperymenta nieraz widzieli), kiedy nie przycisnę dłonią, zazgrzytało trochę, ale gwóźdź wlazł po głowicę!... Uradowałem się okrutnie!...
.
- — Dla Boga! waćpan to uczynił? waćpan wielką armatę zagwoździł?- — pytano ze wszystkich stron.
.

- — Uczyniłem i to, i drugie (совершил и то, и другое), bo jak tak gładko poszło (ибо раз так гладко пошло /дело/), znowu żal było odchodzić (снова жаль было уходить) i poszedłem do drugiego działa (и пошел /я/ ко второй пушке). Boli trochę ręka (болит немного рука), ale gwoździe wlazły (но гвозди влезли)!
!
- — Mości panowie (милостивые господа)! –— zawołał Wołodyjowski (закричал Володыёвский) –— nikt tu większej rzeczy nie dokazał (никто тут большего подвига не совершил), nikt się taką sławą nie okrył (никто себя такой славой не покрыл)! Vivat pan Muszalski (виват пан Мушальский)!
!
- — Vivat (виват)! ! Vivat (виват)! - — powtуrzyli oficerowie (повторили офицеры).
.
Za oficerami poczęli krzyczeć żołnierze (за офицерами начали кричать солдаты). Usłyszeli w szańcach te okrzyki Turcy i zlękli się (услышали в шанцах эти крики турки и испугались) –— i tym bardziej im serca ubyło (и тем больше дух у них упал); łucznik zaś kłaniał się (лучник же кланялся), pełen radości (исполненный радости), oficerom i pokazując swą potężną do łopaty podobną dłoń (офицерам и, показывая свою могучую, на лопату похожую ладонь), na ktуrej widać było dwie sine plamy, mówił (на которой видно было два синих пятна, говорил):
:
- — Dalibуg, prawda (ей-Богу, правда)! Macie, waćpanowie, świadectwo (имеете, милостивые господа, свидетельство)!
!
- — Wierzym (верим)! –— wołali wszyscy (кричали все). –— Chwalić Boga (слава Богу), żeś nam szczęśliwie wrócił (что к нам благополучно вернулся)!
!
- — Przemknąłem się przez belkowanie (/я/ перебрался через бревна) –— odparł łucznik (ответил лучник). –— Chciało się owe roboty podpalić (хотел это дело поджечь), ale nie było czym (но не было чем).
.
- — Wiesz co, Michał (знаешь что, Михал) - — zawołał Ketling (закричал Кетлинг) –— moje szmaty gotowe (мои тряпки готовы). Zacznę ja o tym belkowaniu myśleć (начну я о тех бревнах думать). Niech wiedzą, że pierwsi zaczepiamy (пусть знают, что /мы/ первые /их/ задираем).
.
- — Poczynaj (начинай)! Poczynaj (начинай)! –— krzyknął Wołodyjowski (крикнул Володыёвский).
.
Sam zaś skoczył do cekhauzu i wysłał nową wiadomość do miasta (сам же бросился в цейхгауз и послал новые ведомости = сведения в город):
:

- — Uczyniłem i to, i drugie, bo jak tak gładko poszło, znowu żal było odchodzić i poszedłem do drugiego działa. Boli trochę ręka, ale gwoździe wlazły !
!
- — Mości panowie !! –— zawołał Wołodyjowski –— nikt tu większej rzeczy nie dokazał, nikt się taką sławą nie okrył! Vivat pan Muszalski !
!
- — Vivat! vivat!-! — powtуrzyli oficerowie.
.
Za oficerami poczęli krzyczeć żołnierze. Usłyszeli w szańcach te okrzyki Turcy i zlękli się –— i tym bardziej im serca ubyło; łucznik zaś kłaniał się, pełen radości, oficerom i pokazując swą potężną do łopaty podobną dłoń, na której widać było dwie sine plamy, mówił:
:
- — Dalibуg, prawda! Macie, waćpanowie, świadectwo!
!
- — Wierzym! –— wołali wszyscy. –— Chwalić Boga, żeś nam szczęśliwie wrócił!
!
- — Przemknąłem się przez belkowanie –— odparł łucznik. –— Chciało się owe roboty podpalić, ale nie było czym.
.
- — Wiesz co, Michał - —zawołał Ketling –— moje szmaty gotowe. Zacznę ja o tym belkowaniu myśleć. Niech wiedzą, że pierwsi zaczepiamy.
.
- — Poczynaj! poczynaj! –— krzyknął Wołodyjowski.
.
Sam zaś skoczył do cekhauzu i wysłał nową wiadomość do miasta:
:

“Pan Muszalski na wycieczce nie zabit (пан Мушальский во время вылазки не убит), bo wrуcił (ибо вернулся), dwa wielkie działa zagwoździwszy (две большие пушки загвоздив). Był między janczarami (был среди янычар), ktуrzy o buncie zamyślają (которые бунт замышляют). Za godzinę spalimy belkowania (через час сожжем бревна), a jeśli będzie można przy tym wyskoczyć (а если будет можно при этом выскочить), to wyskoczę (то выскочу).” Jakoż goniec nie przebiegł jeszcze przez most (как-тои в самом деле, гонец не перебежал еще через мост), gdy mury zadrżały od huku dział (когда стены задрожали от грохота пушек). Zamek pierwszy tym razem rozpoczynał grzmiącą rozmowę (замок первым в тот раз начал громыхающий разговор). W bladym świetle poranku (в бледном свете утра) leciały płomienne płachty na kształt płonących chorągwi (летели пылающие полотнища, словно пылающие знамена) –— i padały na belkowania (и падали на бревна). Nie pomogła nic wilgoć (не помогла ничем влажность), ktуrą nocny deszcz nasycił drzewo (которая ночью немного пропитала дерево). Belki zajęły się wkrótce i poczęły się palić (бревна занялись вскоре и начали пылать). Za płachtami jął Ketling sypać granaty (за полотнищами начал Кетлинг сыпать гранатами). Znużone tłumy janczarów opuściły w pierwszej chwili szańce (изнуренные толпы янычар оставили в первые минуты шанцы). Nie grano “kindii” (не играли «намаз»). Nadjechał sam wezyr na czele nowych zastępów wojsk (приехал сам визирь во главе новых отрядов войск), lecz zwątpienie wkradło się widocznie i do jego serca (но сомнение вкралось, видимо, и в его сердце), bo paszowie słyszeli, jak mruczał (поскольку паши слышали, как бормотал):
:
- — Milsza im bitwa niż spoczynek (милее им битва, чем отдых)! Co to za ludzie w tym zamku mieszkają (что это за люди в этом замке живут)?
?
W wojsku zaś słychać było na wszystkie strony trwożne głosy powtarzające (в войске же слыхать было со всех сторон тревожные голоса, повторяющие):
:
- — Mały pies kąsać poczyna (маленький пес кусать начинает)! Mały pies kąsać poczyna (маленький пес кусать начинает)!
!

“Pan Muszalski na wycieczce nie zabit, bo wrуcił, dwa wielkie działa zagwoździwszy. Był między janczarami, którzy o buncie zamyślają. Za godzinę spalimy belkowania, a jeśli będzie można przy tym wyskoczyć, to wyskoczę.” Jakoż goniec nie przebiegł jeszcze przez most, gdy mury zadrżały od huku dział. Zamek pierwszy tym razem rozpoczynał grzmiącą rozmowę. W bladym świetle poranku leciały płomienne płachty na kształt płonących chorągwi –— i padały na belkowania. Nie pomogła nic wilgoć, ktуrą nocny deszcz nasycił drzewo. Belki zajęły się wkrótce i poczęły się palić. Za płachtami jął Ketling sypać granaty. Znużone tłumy janczarów opuściły w pierwszej chwili szańce. Nie grano “kindii”. Nadjechał sam wezyr na czele nowych zastępów wojsk, lecz zwątpienie wkradło się widocznie i do jego serca, bo paszowie słyszeli, jak mruczał:
:
- — Milsza im bitwa niż spoczynek! Co to za ludzie w tym zamku mieszkają?
?
W wojsku zaś słychać było na wszystkie strony trwożne głosy powtarzające:
:
- — Mały pies kąsać poczyna! Mały pies kąsać poczyna!
!



Rozdział LVI (Глава LVI)

A gdy przeszła owa szczęśliwa noc (а когда прошла эта счастливая ночь) pełna wrуżb zwycięstwa (полная предзнаменований победы), nastał po niej dzień 26 sierpnia (настал после нее день 26 августа), ktуry miał się stać przeważnym w dziejach onej wojny (который должен был стать преобладающим = переломным в истории оной войны). W zamku oczekiwano (в замке ожидали) jakiegoś wielkiego wysiłku ze strony tureckiej (какой-либо большой вылазки со стороны турецкой). Jakoż o wschodzie słońca rozległo się (когда же на восходе солнца донеслись) znуw kowanie po lewej stronie zamku (снова удары по левой стороне замка), tak głośne i silne (такие громкие и сильные) jak nigdy dotąd (как никогда до сих пор). Widocznie Turcy wiercili z pośpiechem nową minę (видимо, турки сверлили с поспешностью /дыру для/ новой мины), najpotężniejszą ze wszystkich (самой мощной из всех /предыдущих/). Wielkie oddziały wojsk strzegły opodal tej roboty (большие отряды войск охраняли неподалеку эту работу). Na szańcach mrowie poczęło się ruszać (на шанцах муравейник начал шевелиться). Z mnуstwa barwistych sandżaków (по множеству цветистых санджаков), ktуrymi jakby kwieciem zakwitło pole (которыми, словно цветами, расцвело поле) od strony Dłużka (со стороны Длужка), poznano, iż sam wezyr podjeżdża (узнали = догадались, что сам визирь приезжает), aby kierować szturmem (чтобы руководитькомандовать штурмом). Na szańce janczarowie pozaciągali nowe działa (на шанце янычары тянули новые пушки); prуcz tego nieprzeliczone ich tłumy (кроме того, неисчислимые их толпы) pokryły nowy zamek (покрыли новый замок) chroniąc się w jego fosach (кроясь в его рвах) i gruzach (и развалинах), aby być w gotowości do ręcznego ataku (чтобы быть готовыми к рукопашной атаке).
.

A gdy przeszła owa szczęśliwa noc pełna wróżb zwycięstwa, nastał po niej dzień 26 sierpnia, który miał się stać przeważnym w dziejach onej wojny. W zamku oczekiwano jakiegoś wielkiego wysiłku ze strony tureckiej. Jakoż o wschodzie słońca rozległo się znów kowanie po lewej stronie zamku, tak głośne i silne jak nigdy dotąd. Widocznie Turcy wiercili z pośpiechem nową minę, najpotężniejszą ze wszystkich. Wielkie oddziały wojsk strzegły opodal tej roboty. Na szańcach mrowie poczęło się ruszać. Z mnуstwa barwistych sandżaków, którymi jakby kwieciem zakwitło pole od strony Dłużka, poznano, iż sam wezyr podjeżdża, aby kierować szturmem. Na szańce janczarowie pozaciągali nowe działa; prócz tego nieprzeliczone ich tłumy pokryły nowy zamek chroniąc się w jego fosach i gruzach, aby być w gotowości do ręcznego ataku.
.

Jako się rzekło (как /было/ сказано), zamek pierwszy rozpoczął armatnią rozmowę (замок первым начал орудийный разговор), i tak skutecznie (и так успешно), że chwilowy popłoch powstał w szańcach (что минутный переполох возник в шанцах). Lecz bimbaszowie sprawili na powrуt (но бимбаши [/т.е. офицерские чины — тысяцкие] / справились снова) w mgnieniu oka janczarуw (в мгновение ока с янычарами), jednocześnie zaś ozwały się (одновременно же отозвались) się wszystkie tureckie działa (все турецкие пушки). Leciały kule (летели ядра), granaty, kartacze (гранаты, картечь); leciał na głowy broniących się gruz (летел на головы защитников щебень), cegły, tynk (кирпичи, штукатурка); dym pomieszał się z kurzawą (дым смешался с клубами пыли), żar ognia z żarem słonecznym (жар огня с жаром солнечным). Piersiom brakło powietrza (грудям недоставало воздуха), oczom widoku (глазам — видимости); huk armat (гул пушек), pękanie granatów (разрывы гранат), zgrzyt kul po kamieniach (скрежет ядер по камням), wrzaski tureckie (вопли турок), okrzyki obrońców utworzyły jedną straszliwą kapelę (выкрики защитников создали одну страшную капеллу = оркестр), ktуrej do wtуru brzmiały echa skał (которому во вторувторя, звучало = вторило эхо скал). Zasypywano pociskami zamek (засыпали снарядами замок), zasypywano miasto (засыпали город), wszystkie bramy (все ворота), wszystkie baszty (все башни). Lecz zamek bronił się zaciekle (но замок оборонялся упорно), piorunami na pioruny odpowiadał (молнией молниями отвечал на молниюмолнии), trząsł się, świecił, dymił, huczał, ział ogniem i śmiercią (содрогался, сверкал, дымился, грохотал, дышал огнем и смертьюсодрогался, дымился, грохотал, дышал огнем и смертью), i zniszczeniem (и разрушением), jakby go jowiszowy gniew uniуsł (словно его юпитерский гнев охватил: „поднял, увлек”словно его юпитерский гнев вспыхнул), jakby się zapamiętał wśród płomieni (словно забылся среди пламени), jakby chciał zgłuszyć tureckie gromy (словно хотел заглушить турецкие громы) i w ziemię się zapaść lub zwyciężyć (и в землю провалиться либо победить). Wśród zamętu (среди суматохи), wśród lecących kul (среди летящих ядер), ognia i kurzawy (огня и клубов пыли), i dymu (огня и клубов пыли, и дыма) mały rycerz rzucał się od działa do działa (и дыма маленький рыцарь метался от пушки до пушки), od jednych murуw do drugich (от одних стен к другим), od rogu do rogu (от угла до угла), sam do niszczącego płomienia podobny (сам на разрушительный огонь похожий). Zdawał się dwoić i troić (казалось, /он/ двоился и троился); był wszędzie (был везде), zachęcał, krzyczał (подбодрял, кричал), gdzie padł kanonier (где падал канонир), tam on go zastępował (там он его замещал) - — i wlawszy otuchę w piersi (и, влив бодрость в груди /солдат/), znуw biegł gdzie indziej (снова бежал куда-то в другое /место/). Zapał jego udzielił się żołnierzom (воодушевление его передалось солдатам). Uwierzyli (/они/ поверили), iż to ostatni szturm (что это последний штурм), po ktуrym spokуj i sława nastąpi (после которого спокойствие и слава наступят) –— wiara w zwycięstwo przepełniała ich piersi (вера в победу переполняла их груди), serca stały się harde i zaciekłe (сердца сделались гордыми и пылкими), szał bojowy ogarnął umysły (безумство боя охватило мысли). Okrzyki i wyzywania wyrywały się co chwila z ich gardzieli (крики и ругань вырывались ежеминутно из их глоток). Niektуrych chwytała taka wściekłość (некоторых охватывала такая ярость), iż darli się za mur (что рвались за стены), by z bliska sczepić się z janczarami (чтобы вблизи схватиться с янычарами).
.

Jako się rzekło, zamek pierwszy rozpoczął armatnią rozmowę, i tak skutecznie, że chwilowy popłoch powstał w szańcach. Lecz bimbaszowie sprawili na powrót w mgnieniu oka janczarów, jednocześnie zaś ozwały się wszystkie tureckie działa. Leciały kule, granaty, kartacze; leciał na głowy broniących się gruz, cegły, tynk; dym pomieszał się z kurzawą, żar ognia z żarem słonecznym. Piersiom brakło powietrza, oczom widoku; huk armat, pękanie granatów, zgrzyt kul po kamieniach, wrzaski tureckie, okrzyki obrońców utworzyły jedną straszliwą kapelę, której do wtóru brzmiały echa skał. Zasypywano pociskami zamek, zasypywano miasto, wszystkie bramy, wszystkie baszty. Lecz zamek bronił się zaciekle, piorunami na pioruny odpowiadał, trząsł się, świecił, dymił, huczał, ział ogniem i śmiercią, i zniszczeniem, jakby go jowiszowy gniew uniósł, jakby się zapamiętał wśród płomieni, jakby chciał zgłuszyć tureckie gromy i w ziemię się zapaść lub zwyciężyć. Wśród zamętu, wśród lecących kul, ognia i kurzawy, i dymu mały rycerz rzucał się od działa do działa, od jednych murów do drugich, od rogu do rogu, sam do niszczącego płomienia podobny. Zdawał się dwoić i troić; był wszędzie, zachęcał, krzyczał, gdzie padł kanonier, tam on go zastępował- — i wlawszy otuchę w piersi, znów biegł gdzie indziej. Zapał jego udzielił się żołnierzom. Uwierzyli, iż to ostatni szturm, po którym spokój i sława nastąpi –— wiara w zwycięstwo przepełniała ich piersi, serca stały się harde i zaciekłe, szał bojowy ogarnął umysły. Okrzyki i wyzywania wyrywały się co chwila z ich gardzieli. Niektórych chwytała taka wściekłość, iż darli się za mur, by z bliska sczepić się z janczarami.
.

Owi dwakroć (те двукратно = дважды), pod zasłoną dymów (под прикрытием дымов), poszli zbitą masą do wyłomu (подошли плотной массой к пролому) i dwakroć, wymościwszy ciałami ziemię (и дважды, устилая телам землю), cofnęli się w popłochu (попятились в панике). O południu pchnięto im w pomoc masy pospolitego ruszenia (в полдень двинули им в помощь массы народного ополчения) i dżamaku (и ямаков), lecz mniej ćwiczone tłumy (но менее обученные толпы), lubo pobudzane z tyłu włóczniami (хотя и побуждаемые сзади копьями), wyły tylko okropnymi głosami (выли только ужасными голосами) i nie chciały iść przeciw zamkowi (и не хотели идти на замок). Nadjechał kajmakan –— nic nie pomogło (приехал каймакам –— ничего не помогло).
.
Lada chwila groził powszechny (любая минута грозила всеобщей), graniczący z obłędem popłoch (граничащей с безумством паникой), więc w końcu ludzi cofnięto (поэтому в конце концов людей взяли назад = отозвали) i tylko działa po staremu pracowały bez wytchnienia (и только пушки по-прежнему работали без передышки), miotając grom za gromem (меча гром за громом), błyskawicę za błyskawicą (молнию за молнией).
.
Tak upływały całe godziny (так протекали целые часы). Słońce już zeszło z zenitu (солнце уже сошло с зенита) i spoglądało na ową walkę bezpromienne (и смотрело на эту битву, не лучистое), czerwone, zadymione (красное, задымленное), jakby srzeżogą przesłonięte (словно мглой заслоненное). ).
Około trzeciej z południa huk dział doszedł (около трех пополудни грохот пушек дошел) do takiej potęgi (до такой силы), iż najgłośniej krzyczanych w ucho słуw (что наиболее громко выкрикиваемых слов) nie można było w murach dosłyszeć (нельзя было в стенах /замка/ услышать). Powietrze stało się w zamku gorące jak w piecu (воздух стал в замке горячим, как в печи). Woda, ktуrą polewano rozpalone działa (вода, которой поливали раскаленные пушки), buchała w nich parą (взрывалась на них паром), mieszając się z dymem (смешиваясь с дымом) i przesłaniając świat (и заслоняя свет), lecz działa grzmiały ciągle (но пушки гремели постоянно).
.

Owi dwakroć, pod zasłoną dymów, poszli zbitą masą do wyłomu i dwakroć, wymościwszy ciałami ziemię, cofnęli się w popłochu. O południu pchnięto im w pomoc masy pospolitego ruszenia i dżamaku, lecz mniej ćwiczone tłumy, lubo pobudzane z tyłu włóczniami, wyły tylko okropnymi głosami i nie chciały iść przeciw zamkowi. Nadjechał kajmakan –— nic nie pomogło.
.
Lada chwila groził powszechny, graniczący z obłędem popłoch, więc w końcu ludzi cofnięto i tylko działa po staremu pracowały bez wytchnienia, miotając grom za gromem, błyskawicę za błyskawicą.
.
Tak upływały całe godziny. Słońce już zeszło z zenitu i spoglądało na ową walkę bezpromienne, czerwone, zadymione, jakby srzeżogą przesłonięte. .
Około trzeciej z południa huk dział doszedł do takiej potęgi, iż najgłośniej krzyczanych w ucho słуw nie można było w murach dosłyszeć. Powietrze stało się w zamku gorące jak w piecu. Woda, ktуrą polewano rozpalone działa, buchała w nich parą, mieszając się z dymem i przesłaniając świat, lecz działa grzmiały ciągle.
.

Zaraz po trzeciej rozbito dwie największe kolubryny tureckie (сразу же после трех /часов/ разбили две самые большие кулеврины /т.е. длинноствольные осадные пушки для стрельбы на большое расстояние/ турецкиесразу же после трех /часов/ разбили две самые большие пушки турецкие). Moździerz stojący obok nich pękł (мортира, стоящая около них, разорвалась), uderzony faskulą (ударенная ядром), w kilka pacierzy pуźniej (несколькими «Отченашами» позднее). Kanonierowie ginęli jak muchy (канониры гибли, как мухи). Z każdą chwilą stawało się widoczniejszym (с каждой минутой становилось очевиднее), że уw niepokonany piekielny zamek (что этот неистовый адский замок) bierze gуrę w walce (берет верх в битве), że przekrzyczy tureckie grzmoty (что /он/ перекричит турецкие пушки) i że on wypowie ostatnie słowo (и что он скажет последнее слово)... zwycięstwa (победы).
.
Ogień turecki począł z wolna słabnąć (огонь турецкий начал понемногу слабеть).
.
- — Koniec będzie (конец будет /скоро/)! - — krzyknął z całych sił (крикнул изо всех сил) Wołodyjowski w ucho Ketlinga (Володыёвский в ухо Кетлингу), chcąc, ażeby go ten wśrуd huku dosłyszał (желая, чтобы его тот среди гула услышал).
.
- — I ja tak myślę (и я так думаю)! –— odrzekł Ketling (ответил Кетлинг). –— Do jutra czy na dłużej (до утра или на дольше)?
?
- — Może na dłużej (может, на дольше). Dziś przy nas wiktoria (сегодня за нами виктория)!
!
- — I przez nas (и из-за = благодаря нам).
.
- — O tej nowej minie musim pomyśleć (о той новой мине /мы/ должны подумать).
.
Ogień turecki osłabł jeszcze bardziej (огонь турецкий ослаб еще сильнеебольше).
.
- — Bijmy dalej z dział (бьем дальше из пушек)! –— zawołał Wołodyjowski (закричал Володыёвский).
.
I skoczył między kanonierów (и помчался между канонирами).
.
- — Ognia, chłopcy (огня, ребята)! - — krzyknął (крикнул) –— pуki ostatnie działo tureckie grać nie ustanie (пока последняя пушка турецкая играть не устанет)! Na chwałę Bogu i Przenajświętszej Pannie (во славу Господа и Пресвятой Девы)! na chwałę Rzeczypospolitej (во славу Речи Посполитой)! Ognia (Огня)!
!
Żołnierze zaś widząc (а солдаты, видя), że i ten szturm ma się już ku końcowi (что и этот штурм имеет = идет уже к концу), ozwali się gromkim, radosnym okrzykiem (отозвались громкими, радостными криками) i z tym większym zapałem poczęli (и с тем большим воодушевлением начали) walić ku szańcom tureckim (бить по шанцам турецким).
.
–— “Kindię” wam wieczorną («намаз» вам вечерний), psubraty (песьебратьясукины дети), zagramy (сыграем), “kindię” («намаз») –— wołały liczne głosy (закричали многочисленные голоса).
.

Zaraz po trzeciej rozbito dwie największe kolubryny tureckie. Moździerz stojący obok nich pękł, uderzony faskulą, w kilka pacierzy później. Kanonierowie ginęli jak muchy. Z każdą chwilą stawało się widoczniejszym, że уw niepokonany piekielny zamek bierze gуrę w walce, że przekrzyczy tureckie grzmoty i że on wypowie ostatnie słowo... zwycięstwa.
.
Ogień turecki począł z wolna słabnąć.
.
- — Koniec będzie! - — krzyknął z całych sił Wołodyjowski w ucho Ketlinga, chcąc, ażeby go ten wśrуd huku dosłyszał.
.
- — I ja tak myślę! –— odrzekł Ketling. –— Do jutra czy na dłużej?
?
- — Może na dłużej. Dziś przy nas wiktoria!
!
- — I przez nas.
.
- — O tej nowej minie musim pomyśleć.
.
Ogień turecki osłabł jeszcze bardziej.
.
- — Bijmy dalej z dział! –— zawołał Wołodyjowski.
.
I skoczył między kanonierów.
.
- — Ognia, chłopcy! - — krzyknął –— pуki ostatnie działo tureckie grać nie ustanie! Na chwałę Bogu i Przenajświętszej Pannie! na chwałę Rzeczypospolitej ! Ognia !
!
Żołnierze zaś widząc, że i ten szturm ma się już ku końcowi, ozwali się gromkim, radosnym okrzykiem i z tym większym zapałem poczęli walić ku szańcom tureckim.
.
–— “Kindię” wam wieczorną, psubraty, zagramy, “kindię” –— wołały liczne głosy.
.

Nagle stało się coś dziwnego (вдруг произошло нечто странное). Oto wszystkie działa tureckie zamilkły od razu (вот все пушки турецкие умолкли сразу), jakby kto nożem uciął (словно кто ножом отрезал). Zamilkł również grzechot janczarek w nowym zamku (умолк также грохот янычарок). Stary zamek grzmiał jeszcze czas jakiś (старый замок гремел еще время некоторое), lecz w końcu poczęli oficerowie (но в конце начали офицеры) spoglądać po sobie (поглядывать друг на друга) i pytać się wzajemnie (и спрашивать друг друга):
:
- — Co to jest (что это)? co się stało (что случилось)?
?
Ketling, zaniepokojony nieco (Кетлинг, обеспокоенный немного), powstrzymał również strzelaninę (придержал тоже стрельбу).
.
Jeden z oficerуw ozwał się wówczas głośno (один из офицеров отозвался тогда громко):
:
- — Chyba mina jest pod nami (не иначе мина находится под нами), ktуrą zaraz podpalą (которую сейчас подожгут)!..
.
Wołodyjowski przeszył mówiącego groźnym wzrokiem (Володыёвский прошил = пронзил говорившего грозным взором).
.
- — Mina niegotowa (мина не готова), a choćby była gotowa (а хоть бы была готова), wyleci od niej tylko lewa ściana zamku (взорвется от нее только левая стена замка) –— i z gruzуw będziem się bronili (и в развалинах будем драться), pуki tchu w nozdrzach (пока дыхание в ноздрях) - — rozumiesz waść (понимаешь, ваша милость)?
?
Po czym nastała cisza (после чего настала тишина). Nie zmącił jej ani jeden wystrzał (не нарушил ее ни один выстрел), ni z miasta, ni z szańców (ни из города, ни с шанцев). Po huku i grzmotach (после гула и грохота), od ktуrych trzęsły się mury i ziemia (от которых содрогались стены и земля), było w tej ciszy coś uroczystego (было в этой тишине что-то торжественное), ale zarazem i złowrogiego (но вместе /с тем/ и зловещее). Oczy wszystkich wytężały się ku szańcom (глаза все напряглись = напряженно смотрели на шанцы), lecz zza chmury dymu nie było nic widać (но из-за тучи дыма не было ничего видно). Nagle rozległy się od lewej strony (вдруг донеслось от левой стороны) miarowe uderzenia kilofуw (вдруг донеслось от левой стороны стен мерные удары кирок).
.
- — Mуwiłem, że minę kują dopiero (говорил, что мину долбят только)! –— ozwał się Wołodyjowski (отозвался Володыёвский).
.

Nagle stało się coś dziwnego. Oto wszystkie działa tureckie zamilkły od razu, jakby kto nożem uciął. Zamilkł rуwnież grzechot janczarek w nowym zamku. Stary zamek grzmiał jeszcze czas jakiś, lecz w końcu poczęli oficerowie spoglądać po sobie i pytać się wzajemnie:
:
- — Co to jest? co się stało?
?
Ketling, zaniepokojony nieco, powstrzymał również strzelaninę.
.
Jeden z oficerуw ozwał się wówczas głośno:
:
- — Chyba mina jest pod nami, ktуrą zaraz podpalą!...
.
Wołodyjowski przeszył mówiącego groźnym wzrokiem.
.
- — Mina niegotowa, a choćby była gotowa, wyleci od niej tylko lewa ściana zamku –— i z gruzуw będziem się bronili, póki tchu w nozdrzach-rozumiesz waść?
?
Po czym nastała cisza. Nie zmącił jej ani jeden wystrzał, ni z miasta, ni z szańców. Po huku i grzmotach, od których trzęsły się mury i ziemia, było w tej ciszy coś uroczystego, ale zarazem i złowrogiego. Oczy wszystkich wytężały się ku szańcom, lecz zza chmury dymu nie było nic widać. Nagle rozległy się od lewej strony miarowe uderzenia kilofów.
.
- — Mуwiłem, że minę kują dopiero! –— ozwał się Wołodyjowski.
.

Tu zwrуcił się do Luśni (тут обратился к ЛюсьнЛюсьне):
:
- — Wachmistrz (вахмистр)! weźmiesz dwudziestu ludzi (возьмешь двадцать людей) i wyjrzysz mi na nowy zamek (и отправишься на новый замок).
.
Luśnia prędko spełnił rozkaz (ЛюсьнЛюсьня быстро исполнил приказ), wziął dwudziestu ludzi (взял двадцать людей), a po chwili zniknął z nimi za wyłomem (и через миг исчез с ними в проломе).
Nastało znów milczenie (настало снова молчание), przerywane tylko odzywającym się tu i owdzie (прерываемое только отзывающимися тут и там) chrapaniem lub czkawką konających (хрипением и стонами умирающих), a także odgłosem kilofów (а также отзвуками /ударов/ кирок).
.
Czekano dość długo (ждали довольно долго), wreszcie wachmistrz zjawił się z powrotem (наконец вахмистр появился вновь) .
.
- — Panie komendancie (пан комендант) - — rzekł (сказал) –— w nowym zamku nie ma żywej duszy (в новом замке нет живой души).
.
Wołodyjowski spojrzał ze zdziwieniem na Ketlinga (Володыёвский взглянул с удивлением на Кетлинга):
:
- — Czyby od oblężenia już odstąpili czy co (или от осады уже отступили = отказались, или что)? Przez dymy nic nie można dojrzeć (из-за дыма ничего нельзя разглядеть)!
!
Lecz dymy (но дымы), zwiewane powiewem (развеваемые порывами /ветра/), rzedły i wreszcie opona ich przerwała się nad miastem (редели, и наконец завеса их порвалась над городом).
.
W tej samej chwili jakiś głos okropny (в эту самую минуту какой-то голос чудовищный) i przerażony (и исполненный ужаса) począł krzyczeć z baszty (начал кричать с башни):
:
- — Nad bramami białe chorągwie (над воротами белое знамя)! Poddajem się (/мы/ сдаемся)!
!
Usłyszawszy to żołnierze, oficerowie zwrócili się ku miastu (услышав это, солдаты, офицеры повернулись к городу). Straszliwe zdumienie odbiło się na twarzach (страшное изумление отразилось на лицах), słowa zamarły wszystkim na ustach (слова замерли у всех на устах) i przez smugi dymu patrzyli ku miastu (сквозь полосы дыма смотрели /они/ на город).
.

Tu zwrуcił się do Luśni:
:
- — Wachmistrz! weźmiesz dwudziestu ludzi i wyjrzysz mi na nowy zamek.
.
Luśnia prędko spełnił rozkaz, wziął dwudziestu ludzi, a po chwili zniknął z nimi za wyłomem

Nastało znów milczenie, przerywane tylko odzywającym się tu i owdzie chrapaniem lub czkawką konających, a także odgłosem kilofów.
.
Czekano dość długo, wreszcie wachmistrz zjawił się z powrotem.
.
- — Panie komendancie - —rzekł –— w nowym zamku nie ma żywej duszy.
.
Wołodyjowski spojrzał ze zdziwieniem na Ketlinga:
:
- — Czyby od oblężenia już odstąpili czy co? Przez dymy nic nie można dojrzeć!
!
Lecz dymy, zwiewane powiewem, rzedły i wreszcie opona ich przerwała się nad miastem.
.
W tej samej chwili jakiś głos okropny i przerażony począł krzyczeć z baszty:
:
- — Nad bramami białe chorągwie! Poddajem się!
!
Usłyszawszy to żołnierze, oficerowie zwrócili się ku miastu. Straszliwe zdumienie odbiło się na twarzach, słowa zamarły wszystkim na ustach i przez smugi dymu patrzyli ku miastu.
.

A w mieście, na bramie Ruskiej i Lackiej (а в городе, на воротах Русских и Ляшских), powiewały istotnie białe chorągwie (развевались на самом деле белые знамена), dalej widać było jeszcze jedną na baszcie Batorego (дальше видно было еще одно на башне Батория).
.
Wуwczas twarz małego rycerza stała się tak białą (тогда лицо маленького рыцаря стало таким белым) jak te chorągwie kolebiące się na wietrze (как эти флаги, колышущиеся на ветру).
.
- — Ketling, widzisz (Кетлинг, /ты/ видишь)? - — szepnął zwracając się do przyjaciela (шепнул, обернувшись к другу):
:
Ketlingowi także twarz pobladła (у Кетлинга тоже побледнело лицо).
.
- — Widzę (вижу) –— rzekł (сказал /он/).
.
I czas jakiś patrzyli sobie w oczy (и время некоторое смотрели друг другу в глаза) mуwiąc nimi wszystko (говоря ими все), co mogli powiedzieć tacy dwaj żołnierze bez plamy i bojaźni (что могли сказать такие два солдата без страха и упрека), ktуrzy nigdy w życiu nie złamali słowa (которые никогда в жизни не нарушили слова), a ktуrzy przed ołtarzem przysięgli wpierw zginąć (и которые перед алтарем присягнули раньше погибнуть), niżby mieli zamek poddać (чем должны были замок отдать). I oto teraz, po takiej obronie, po takiej walce (и вот теперь, после такой обороны, после такой битвы), ktуra zbaraskie dzieje przypominała (которая збаражские деяния напоминала), po odbitym szturmie i po zwycięstwie (после отбитого штурма и после победы), kazano im złamać przysięgę (приказано им нарушить клятву), wydać zamek i żyć (отдать замок и жить)! Jak niedawno złowrogie kule przelatywały nad zamkiem (как недавно зловещие ядра пролетали над замком), tak teraz złowrogie myśli przelatywały im tłumem przez głowę (так теперь зловещие мысли пролетали у них роем в головах). I żal ściskał im serca po prostu bezdenny (и скорбь сжимала им сердца просто бездонная), żal dwóch ukochanych istot (скорбь по двум возлюбленным существам) i żal życia i szczęścia (и скорбь по жизни и счастью), więc spoglądali na się jak błędni (поэтому глядели друг на друга, как безумные), jak martwi (как мертвые), a czasem zwracali wzrok pełen rozpaczy ku miastu (а иногда обращали взор, полный отчаяния, к городу), jakby się chcąc przekonać (словно желая убедиться), czy ich oczy nie zwodzą (не обманывают ли их глаза) i czy istotnie godzina wybiła (и действительно ли час пробил).
.

A w mieście, na bramie Ruskiej i Lackiej, powiewały istotnie białe chorągwie, dalej widać było jeszcze jedną na baszcie Batorego.
.
Wуwczas twarz małego rycerza stała się tak białą jak te chorągwie kolebiące się na wietrze.
.
- — Ketling, widzisz? - — szepnął zwracając się do przyjaciela:
:
Ketlingowi także twarz pobladła.
.
- — Widzę –— rzekł.
.
I czas jakiś patrzyli sobie w oczy mówiąc nimi wszystko, co mogli powiedzieć tacy dwaj żołnierze bez plamy i bojaźni, którzy nigdy w życiu nie złamali słowa, a którzy przed ołtarzem przysięgli wpierw zginąć, niżby mieli zamek poddać. I oto teraz, po takiej obronie, po takiej walce, ktуra zbaraskie dzieje przypominała, po odbitym szturmie i po zwycięstwie, kazano im złamać przysięgę, wydać zamek i żyć! Jak niedawno złowrogie kule przelatywały nad zamkiem, tak teraz złowrogie myśli przelatywały im tłumem przez głowę. I żal ściskał im serca po prostu bezdenny, żal dwóch ukochanych istot i żal życia i szczęścia, więc spoglądali na się jak błędni, jak martwi, a czasem zwracali wzrok pełen rozpaczy ku miastu, jakby się chcąc przekonać, czy ich oczy nie zwodzą i czy istotnie godzina wybiła.
.

A tymczasem od strony miasta zatętniały kopyta końskie (а тем временем со стороны города застучали копыта конские) i po chwili wpadł Horaim (и через минуту влетел Хораим), rękodajny młodzian pana generała podolskiego (стремянный юноша пана генерала подольского).
.
- — Rozkaz do komendanta (приказ коменданту)! –— krzyknął osadzając bachmata (крикнул, осаживая бахмата).
.
Wołodyjowski wziął rozkaz (Володыёвский взял приказ), przeczytał go w milczeniu (прочитал его в молчании) i po chwili wśród grobowej ciszy (и через минуту среди гробовой тишины) ozwał się do oficerów (обратился к офицерам):
:
- — Mości panowie (милостивые господа)! Komisarze przejechali czуłnem rzekę (комиссары переехали на лодке реку) i już udali się do Dłużka dla podpisania ugody (и уже пошли в Длужек для подписания договора). Za chwilę będą tedy wracać (через минуту = скоро будут сюда возвращаться). Do wieczora mamy wyprowadzić wojsko z zamku (до вечера /мы/ должны вывести войско из замка), a białą chorągiew zatknąć nie mieszkając (а белые флаги повесить вывесить не мешкая)...
.
Nikt nie ozwał się słowem (никто не отозвался ни словом). Słychać było tylko szybkie oddechy i sapanie (слышно было только быстрое дыхание и сопение). Wreszcie Kwasibrocki przemуwił (наконец, Квасибродский промолвил):
:
- — Trzeba chorągiew zatknąć (нужно флаги водрузить: „заткнуть, воткнуть”натянуть). Ludzi zaraz zgromadzę (людей сейчас соберу)!...
.
Wnet tu i owdzie rozległy się słowa komendy (сразу же тут и там раздались слова команды). Żołnierze poczęli się zwierać w szeregi (солдаты начали собираться в шеренги) i brać na ramię broń (и брать на плечо ружья). Dźwięk muszkietów (звяканье мушкетов) i miarowe ich stąpania budziły echa w milczącym zamku (и размеренный их шаг пробуждали эхо в молчании замка).
.
Ketling przysunął się do Wołodyjowskiego (Кетлинг подошел к Володыёвскому).
.
- — Czas (пора)? –— spytał (спросил).
.
- — Czekaj na komisarzy (жди комиссаров), dowiemy się kondycyj (узнаем условия)... Wreszcie ja sam tam zejdę (наконец я сам туда сойду).
.
- — Nie (нет)! ja zejdę (я сойду), ja lepiej lochy znam i wiem (я лучше подземелье: „подвалы, погреба” знаю и ведаюя лучше знаю и ведаю), gdzie co jest (где что находится).
.

A tymczasem od strony miasta zatętniały kopyta końskie i po chwili wpadł Horaim, rękodajny młodzian pana generała podolskiego.
.
- — Rozkaz do komendanta! –— krzyknął osadzając bachmata.
.
Wołodyjowski wziął rozkaz, przeczytał go w milczeniu i po chwili wśród grobowej ciszy ozwał się do oficerów:
:
- — Mości panowie! Komisarze przejechali czółnem rzekę i już udali się do Dłużka dla podpisania ugody. Za chwilę będą tedy wracać. Do wieczora mamy wyprowadzić wojsko z zamku, a białą chorągiew zatknąć nie mieszkając...
.
Nikt nie ozwał się słowem. Słychać było tylko szybkie oddechy i sapanie. Wreszcie Kwasibrocki przemówił:
:
- — Trzeba chorągiew zatknąć. Ludzi zaraz zgromadzę!...
.
Wnet tu i owdzie rozległy się słowa komendy. Żołnierze poczęli się zwierać w szeregi i brać na ramię broń. Dźwięk muszkietów i miarowe ich stąpania budziły echa w milczącym zamku.
.
Ketling przysunął się do Wołodyjowskiego.
.
- — Czas? –— spytał.
.
- — Czekaj na komisarzy, dowiemy się kondycyj... Wreszcie ja sam tam zejdę.
.
- — Nie! ja zejdę, ja lepiej lochy znam i wiem, gdzie co jest.
.

Dalszą rozmowę przerwały im głosy wołające (дальнейший разговор прервал им голос, вопящий):
:
- — Komisarze wracają (комиссары возвращаются)! komisarze wracają (комиссары возвращаются)!
!
Jakoż po niejakim czasie trzej nieszczęśni wysłannicy ukazali się na zamku (через некоторое время трое несчастных посланцев показались в замке). Byli to (были это): sędzia podolski Gruszecki (судья подольский Грушецкий), stolnik Rzewuski (стольник Жевуский) i chorąży czernihowski pan Myśliszewski (и хорунжий черниговский пан Мыслишевский). Szli ponuro (/они/ шли понуро), z pospuszczanymi głowami (с опущенными головами). Na grzbietach ich mieniły się kaftany ze złotogłowiu (на спинах их переливались кафтаны парчевые), ktуre w darze od wezyra dostali (которые в дар от визиря получили). Wołodyjowski czekał ich (Володыёвский ждал их) oparty o ciepłe jeszcze i dymiące działo (опершись о теплую еще и дымящуюся пушку) skierowane ku Dłużkowi (направленную на Длужек). Wszyscy trzej powitali go w milczeniu (все трое приветствовали его в молчании), a on spytał (а он спросил):
:
- — Jakie kondycje (какие условия)?
?
- — Miasto nie będzie rabowane (город не будет разграблен), mieszkańcom życie i mienie zapewnione (жителям жизнь и имущество гарантированы). Każden, kto nie zechce zostać (каждый, кто не хочет остаться), ma prawo wyjść i udać się (имеет право выйти и податься), gdzie mu się będzie podobało (куда ему будет угодно).
.
- — A Kamieniec i Podole (а Каменец и Подолье)?
?
Komisarze pospuszczali głowy (комиссары опустили головы):
:
- — Na sułtana (султанские)... po wieki wiekуw (на веки веков)!..
.
Po czym komisarze odeszli nie ku mostowi (после чего комиссары отошли не к мосту), bo tam już tłumy ludu zawaliły drogę (поскольку там уже толпы народу заполнили дорогу), ale w bok (но в сторону), przez południową bramę (через южные ворота). Zeszedłszy na dół, siedli w czółno (спустившись вниз, /они/ сели в лодку), ktуrym aż do Lackiej bramy mieli dojechać (на которой аж до самых Ляшских ворот должны были доехать). W nizinie leżącej między opokami wzdłuż rzeki (в низине, лежащей между скалами вдоль реки) zaczęli się już pokazywać janczarowie (начали уже показываться янычары). Z miasta napływały coraz większe fale ludu (из города прибывали все большие волны люда) i zajęły plac naprzeciw starego mostu (и занимали площадь напротив старого моста). Wielu chciało biec na zamek (многие хотели бежать в замок), lecz wychodzące regimenta powstrzymały ich z rozkazu małego rycerza (но выходящие полки удерживали их по приказу маленького рыцаря).
.

Dalszą rozmowę przerwały im głosy wołające:
:
- — Komisarze wracają! komisarze wracają!
!
Jakoż po niejakim czasie trzej nieszczęśni wysłannicy ukazali się na zamku. Byli to: sędzia podolski Gruszecki, stolnik Rzewuski i chorąży czernihowski pan Myśliszewski. Szli ponuro, z pospuszczanymi głowami. Na grzbietach ich mieniły się kaftany ze złotogłowiu, które w darze od wezyra dostali. Wołodyjowski czekał ich oparty o ciepłe jeszcze i dymiące działo skierowane ku Dłużkowi: Wszyscy trzej powitali go w milczeniu, a on spytał:
:
- — Jakie kondycje?
?
- — Miasto nie będzie rabowane, mieszkańcom życie i mienie zapewnione. Każden, kto nie zechce zostać, ma prawo wyjść i udać się, gdzie mu się będzie podobało.
.
- — A Kamieniec i Podole?
?
Komisarze pospuszczali głowy:
:
- — Na sułtana... po wieki wieków!...
.
Po czym komisarze odeszli nie ku mostowi, bo tam już tłumy ludu zawaliły drogę, ale w bok, przez południową bramę. Zeszedłszy na dół, siedli w czółno, którym aż do Lackiej bramy mieli dojechać. W nizinie leżącej między opokami wzdłuż rzeki zaczęli się już pokazywać janczarowie. Z miasta napływały coraz większe fale ludu i zajęły plac naprzeciw starego mostu. Wielu chciało biec na zamek, lecz wychodzące regimenta powstrzymały ich z rozkazu małego rycerza.
.

Уw sprawiwszy wojsko przywołał pana Muszalskiego i rzekł mu (он, отправив войско, позвал пана Мушальского и сказал ему):
:
- — Stary przyjacielu (старый друг), oddajże mi jedną przysługę (окажи мне одну услугу): idź zaraz do żony mojej i powiedz jej ode mnie (иди сейчас к жене моей и скажи ей от меня)...
.
Tu głos uwiązł na chwilę w gardle małemu rycerzowi (тут голос сел на миг в горле маленького рыцаря).
.
- — I powiedz jej ode mnie (и скажи ей от меня): Nic to (ничего это)! –— dodał prędko (прибавил быстро).
.
Łucznik odszedł (лучник отошел). Za nim wychodziło powoli wojsko (за ним выходило медленно войско). Wołodyjowski siadł na konia i czuwał nad wymarszem (Володыёвский сел на коня и наблюдал за выходом /из города/). Zamek oprуżniał się (замок пустел), ale marudnie (но мешкотно), z przyczyny zawadzającego gruzu i złamów (по причине мешающих руин и обломков).
.
Ketling zbliżył się do małego rycerza (Кетлинг приблизился к маленькому рыцарю).
.
- — Schodzę (/я/ спускаюсь)! –— rzekł zaciskając zęby (сказал /он/, стискивая зубы).
.
- — Idź, jeno zwlecz, póki wojsko nie wyjdzie (иди, только оттяни /время/, пока войско не выйдет)... Idź (иди)!...
.
Tu wzięli się w ramiona (тут взялись в объятья = обнялись) i przez pewien czas tak trwali (и некоторое время так оставалисьи некоторое время так продолжалось). Oczy obydwom błyszczały nadzwyczajnym światłem (глаза обоих горели необычайным светом)... Ketling skoczył wreszcie w kierunku lochów (Кетлинг бросился наконец в направлении подземелья)...
.
Wołodyjowski zaś zdjął hełm z głowy (Володыёвский же снял шлем с головы); chwilę spoglądał jeszcze na tę ruinę (минуту смотрел еще на эти руины), na to pole chwały swojej (на то поле славы своей), na gruzy, trupy, odłamy murów (на развалины, трупы, обломки стен), na wał i na działa (на вал и на пушки), następnie podniósłszy oczy w górę (потом поднял глаза вверх = к небу), począł się modlić (начал молиться)...
.

Уw sprawiwszy wojsko przywołał pana Muszalskiego i rzekł mu :
:
- — Stary przyjacielu, oddajże mi jedną przysługę: idź zaraz do żony mojej i powiedz jej ode mnie...
.
Tu głos uwiązł na chwilę w gardle małemu rycerzowi.
.
- — I powiedz jej ode mnie: Nic to! –— dodał prędko.
.
Łucznik odszedł. Za nim wychodziło powoli wojsko. Wołodyjowski siadł na konia i czuwał nad wymarszem. Zamek oprуżniał się, ale marudnie, z przyczyny zawadzającego gruzu i złamуw.
.
Ketling zbliżył się do małego rycerza.
.
- — Schodzę! –— rzekł zaciskając zęby.
.
- — Idź, jeno zwlecz, póki wojsko nie wyjdzie... Idź!...
.
Tu wzięli się w ramiona i przez pewien czas tak trwali. Oczy obydwom błyszczały nadzwyczajnym światłem... Ketling skoczył wreszcie w kierunku lochów...
.
Wołodyjowski zaś zdjął hełm z głowy; chwilę spoglądał jeszcze na tę ruinę, na to pole chwały swojej, na gruzy, trupy, odłamy murów, na wał i na działa, następnie podniósłszy oczy w górę, począł się modlić...
.

Ostatnie jego słowa były (последние его слова были):
:
- — Daj jej, Panie, moc (дай ей, Господь, силы), by zaś cierpliwie to zniosła (чтобы терпеливо это перенесла), daj jej spokуj (дай ей покой)!..
.
Ach (бах)!... Ketling pospieszył się (Кетлинг поспешил), nie czekając nawet na wyjście regimentów (не дожидаясь даже на выхода полков), bo w tej chwili zakołysały się bastiony (ибо в этот миг зашатались бастионы), huk straszliwy targnął powietrzem (грохот страшный сотряс воздух): blanki, wieże, ściany, ludzie, konie, działa, żywi i umarli, masy ziemi (зубцы, башни, стены, кони, пушки, живые и мертвые, массы земли) –— wszystko to porwane w gуrę płomieniem (все это, подхваченное вверх пламенем), pomieszane, zbite jakby w jeden straszliwy ładunek (смешанное, сбитое, словно в один страшный заряд), wyleciało w powietrze (взлетело в воздух)...
.
Tak zginął Wołodyjowski, Hektor Kamieniecki (так погиб Володыёвский, Гектор каменецкий), pierwszy żołnierz Rzeczypospolitej (первый солдат Речи Посполитой).
.
W kolegiacie stanisławowskiej (в станиславовской епархии) stał na środku kościoła wysoki katafalk (стоял посреди костела высокий катафалк) rzęsiście obstawiony świecami (густо обставленный свечами), a na nim leżał w dwóch trumnach (а на нем лежал в двух гробах), ołowianej i drewnianej (свинцовом и деревянном), pan Wołodyjowski (пан Володыёвский). Wieka były już zabite (/верхняя/ крышка была уже забита) i właśnie odprawiano pogrzeb (и как раз совершалась погребальная служба). Życzeniem serdecznym wdowy było (желанием сердечным вдовы было), by ciało spoczęło w Chreptiowie (чтобы тело упокоилось в ХрептевХрептёве), lecz że całe Podole było w rękach nieprzyjacielskich (но что поскольку все Подолье было в руках вражеских), więc tymczasowo miano je pochować w Stanisławowie (поэтому временно должно было его похоронить в Станиславове), do tego bowiem miasta odesłani zostali (так как к этому городу высланы были) pod konwojem tureckim kamienieccy exules (под конвоем турецким каменецкие [exules –— лат. изгнанники]) i tu wydani w ręce wojsk hetmańskich (и тут переданы в руки войск гетманских).
.

Ostatnie jego słowa były:
:
- — Daj jej, Panie, moc, by zaś cierpliwie to zniosła, daj jej spokуj!...
.
Ach!... Ketling pospieszył się, nie czekając nawet na wyjście regimentуw, bo w tej chwili zakołysały się bastiony, huk straszliwy targnął powietrzem: blanki, wieże, ściany, ludzie, konie, działa, żywi i umarli, masy ziemi - — wszystko to porwane w gуrę płomieniem, pomieszane, zbite jakby w jeden straszliwy ładunek, wyleciało w powietrze...
.
Tak zginął Wołodyjowski, Hektor Kamieniecki, pierwszy żołnierz Rzeczypospolitej.
.
W kolegiacie stanisławowskiej stał na środku kościoła wysoki katafalk rzęsiście obstawiony świecami, a na nim leżał w dwуch trumnach, ołowianej i drewnianej, pan Wołodyjowski. Wieka były już zabite i właśnie odprawiano pogrzeb. Życzeniem serdecznym wdowy było, by ciało spoczęło w Chreptiowie, lecz że całe Podole było w rękach nieprzyjacielskich, więc tymczasowo miano je pochować w Stanisławowie, do tego bowiem miasta odesłani zostali pod konwojem tureckim kamienieccy exules i tu wydani w ręce wojsk hetmańskich.
.

Wszystkie dzwony biły w kolegiacie (все колокола звонили в соборе). Kościół zapełniony był tłumem szlachty i żołnierzy (костел был заполнен толпой шляхты и солдат), ktуrzy ostatni raz chcieli rzucić okiem na trumnę Hektora Kamienieckiego (которые хотели в последний раз бросить взгляд на гроб Гектора каменецкого) i pierwszego Rzeczypospolitej kawalera (и первого Речи Посполитой кавалера). Szeptano (шептались), że sam hetman ma na pogrzeb przyjechać (что сам гетман должен на погребение приехать), że jednak nie było go dotąd widać (что, однако, не было его до сих пор видно), a lada chwila mogli nadejść czambułem Tatarzy (а в любую минут у могли нагрянуть чамбулы татарские), przeto postanowiono nie odkładać ceremonii (поэтому решили не откладывать церемонии). ).
Starzy żołnierze (старые солдаты), przyjaciele lub podkomendni nieboszczyka (друзья или подчиненные покойника), stanęli wieńcem koło katafalku (стояли кольцом вокруг катафалка). Byli między innymi obecni (были среди других присутствующими): pan Muszalski łucznik (пан Мушальский, лучник), i pan Motowidło, i pan Snitko, i pan Hromyka (и пан Мотовило, и пан Снитко, и пан Громыка), i pan Nienaszyniec, i pan Nowowiejski (и пан Ненашинец, и пан Нововейский), i wielu innych, dawnych oficerуw ze stanicy (и много других давних офицеров с заставы). Dziwnym trafem (по странному стечению обстоятельств; traf –— «стечение обстоятельств») nie brakło prawie nikogo z tych (не недоставало = присутствовали почти все из тех), ktуrzy niegdyś zasiadali wieczorami ławy przy ognisku chreptiowskim (кто некогда сиживал вечерами на лавках возле очага хрептевхрептёвского); wszyscy wynieśli cało głowy z tej wojny (все они вынесли целыми головы = уцелели на той войне), tylko уw (только тот), ktуry im był wodzem i wzorem (который был для них вождем и образцом), уw rycerz dobry i sprawiedliwy (тот рыцарь добрый и справедливый), straszny dla nieprzyjaciуł (страшный для врагов), słodki dla swoich (мягкий для своих), tylko уw (только тот), szermierz nad szermierze z sercem gołębia (фехтовальщик над фехтовальщиками с сердцем голубя) –— leżał oto wysoko (лежал там высоко), wśród światła (среди света), w chwale niezmiernej (в славе безмерной), ale w ciszy śmierci (но в тиши смерти).
.

Wszystkie dzwony biły w kolegiacie. Kościół zapełniony był tłumem szlachty i żołnierzy, którzy ostatni raz chcieli rzucić okiem na trumnę Hektora Kamienieckiego i pierwszego Rzeczypospolitej kawalera. Szeptano, że sam hetman ma na pogrzeb przyjechać, że jednak nie było go dotąd widać, a lada chwila mogli nadejść czambułem Tatarzy, przeto postanowiono nie odkładać ceremonii. .
Starzy żołnierze, przyjaciele lub podkomendni nieboszczyka, stanęli wieńcem koło katafalku. Byli między innymi obecni: pan Muszalski łucznik, i pan Motowidło, i pan Snitko, i pan Hromyka, i pan Nienaszyniec, i pan Nowowiejski, i wielu innych, dawnych oficerów ze stanicy. Dziwnym trafem nie brakło prawie nikogo z tych, którzy niegdyś zasiadali wieczorami ławy przy ognisku chreptiowskim; wszyscy wynieśli cało głowy z tej wojny, tylko ów, który im był wodzem i wzorem, ów rycerz dobry i sprawiedliwy, straszny dla nieprzyjaciół, słodki dla swoich, tylko ów, szermierz nad szermierze z sercem gołębia –— leżał oto wysoko, wśród światła, w chwale niezmiernej, ale w ciszy śmierci.
.

Zatwardziałe przez wojnę serca kruszyły się z żalu na ów widok (загрубевшие на войне сердца сокрушались от скорби при виде этого /зрелища/); żółte błyski od świec oświecały srogie (желтые блики от свечей освещали суровые), strapione twarze wojownikуw (опечаленные лица воинов) i odbijały się błyszczącymi skrami we łzach płynących z oczu (и отражались сверкающими искрами в слезах, текущих из глаз). W środku żołnierskiego koła leżała krzyżem na podłodze Basia (в центре солдатского круга лежала крестом на полу Бася), a obok niej stary (а рядом с ней старый), zniedołężniały, złamany i trzęsący się pan Zagłoba (одряхлевший, сломанный сломленный и трясущийся пан Заглоба). Ona przyszła tu piechotą z Kamieńca za wozem wiozącym najdroższą trumnę (она пришла сюда пешком из Каменца за повозкой, везшей самый дорогой гроб), a teraz właśnie przyszła chwila (а теперь как раз пришла минута), że trzeba było tę trumnę oddać ziemi (когда надо было этот гроб отдать земле). Przez całą drogę idąc nieprzytomna (всю дорогу идущаяя, бесчувственнаябесчувственной), jakby nie do tego świata należąca (словно не к этому свету принадлежащаяпринадлежащей) –— i teraz, przy tym katafalku (и теперь возле этого катафалка), powtarzała bezświadomymi usty (повторяла бессознательными устами): “Nic to (ничего это)!” –— powtarzała (повторяла), bo tak jej kazał ten ukochany (поскольку так ей приказал тот любимый), bo to były ostatnie wyrazy (поскольку это были последние слова), ktуre jej przesłał (которые ей прислал); ale w tym powtarzaniu (но в этом повторении) i w tych wyrazach (и в этих словах) były tylko dźwięki bez treści (были только звуки), bez prawdy, bez znaczenia i otuchy (без правды, без значения и утешения). Nie “nic to” było (не «ничего это» было) –— jeno żal, ciemność, rozpacz, martwota, jeno nieszczęście niepowrotne (только скорбь, темнота, отчаяние, омертвение, только горе бесповоротноетолько скорбь, отчаяние, омертвение, только горе бесповоротное), jeno życie zabite i złamane (только жизнь погибшая и сломанная), jeno błędna świadomość (только безумное сознание), że już nie ma nad nią ni miłosierdzia, ni nadziei (что нет уже над ней ни милосердия, ни надежды), a jest tylko pustka (а есть только пустота) i będzie pustka (и будет пустота), ktуrą wypełnić może jeden Bóg (которую наполнить может один Бог), kiedy śmierć ześle (когда смерть /ей/ пошлет).
.

Zatwardziałe przez wojnę serca kruszyły się z żalu na ów widok; żółte błyski od świec oświecały srogie, strapione twarze wojowników i odbijały się błyszczącymi skrami we łzach płynących z oczu. W środku żołnierskiego koła leżała krzyżem na podłodze Basia, a obok niej stary, zniedołężniały, złamany i trzęsący się pan Zagłoba. Ona przyszła tu piechotą z Kamieńca za wozem wiozącym najdroższą trumnę, a teraz właśnie przyszła chwila, że trzeba było tę trumnę oddać ziemi. Przez całą drogę idąc nieprzytomna, jakby nie do tego świata należąca –— i teraz, przy tym katafalku, powtarzała bezświadomymi usty: “Nic to!” –— powtarzała, bo tak jej kazał ten ukochany, bo to były ostatnie wyrazy, które jej przesłał; ale w tym powtarzaniu i w tych wyrazach były tylko dźwięki bez treści, bez prawdy, bez znaczenia i otuchy. Nie “nic to” było –— jeno żal, ciemność, rozpacz, martwota, jeno nieszczęście niepowrotne, jeno życie zabite i złamane, jeno błędna świadomość, że już nie ma nad nią ni miłosierdzia, ni nadziei, a jest tylko pustka i będzie pustka, którą wypełnić może jeden Bóg, kiedy śmierć ześle.
.

Dzwony biły (колокола били); u wielkiego ołtarza kończyła się msza (у большого алтаря заканчивалась месса). Na koniec zabrzmiał wysoki (наконец зазвенел высокий), jakby z otchłani wołający głos księdza (словно из бездны взывающий голос ксендзасловно из вопящий голос ксендза): “Requiescat in pace ([requiescat in pace –— лат. да почиет с миром])!” Drgania febryczne wstrząsnęły Basią (лихорадочная дрожь встряхнула Басю), a w nieprzytomnej głowie zerwała się tylko jedna myśl (а в безумной голове пронеслась только одна мысль): “Już, już mi go zabiorą (уже, уже у меня его заберут)!..” Lecz nie był to jeszcze koniec ceremonii (но не был это еще конец церемонии). Rycerstwo przygotowało liczne mowy (рыцарство приготовило многочисленные речи), ktуre miały być wypowiedziane przy spuszczaniu trumny w dуł (которые должны были быть произнесены при опускании гроба вниз = в яму), tymczasem zaś wyszedł na ambonę ksiądz Kamiński (тем временем вышел на амвон ксензд Каминский), ten sam (тот самый), ktуry dawniej w Chreptiowie często przesiadywał (который прежде в ХрептевХрептёве часто сиживал) i ktуry w czasie choroby Basi na śmierć ją dysponował (и который во время болезни Баси к смерти ее готовил).
.
W kościele poczęli ludzie chrząkać i kasłać (в костеле начали люди откашливаться и кашлять), jako zwykle przed kazaniem (как обычно перед проповедью), po czym ucichli i wszystkie oczy zwrуciły się na ambonę (после чего утихли и все глаза повернулись к амвону).
.
Wtem z ambony ozwało się warczenie bębna (вдруг с амвона послышалось тарахтенье барабана).
.
Zdumieli się słuchacze (изумились слушатели). Ksiądz Kamiński zaś bił w bęben (а ксендз Каминский бил в барабан), jakby na trwogę (словно /сигнал/ тревоги); nagle urwał (вдруг оборвал) i nastała cisza śmiertelna (и наступила тишина смертельная). Po czym warczenie ozwało się po raz drugi (после чего /барабанный/ бой прозвучал во второй раз), trzeci (третий); nagle ksiądz Kamiński cisnął pałeczki na podłogę kościelną (внезапно ксендз Каминский швырнул палочки на пол костельный), podniуsł obie ręce w górę i zawołał (поднял обе руки вверх и воскликнул):
:
- — Panie pułkowniku Wołodyjowski (пан полковник Володыёвский)!
!
Odpowiedział mu krzyk spazmatyczny Basi (ответил ему спазматический = сдавленный крик Баси). W kościele uczyniło się po prostu straszno (в костеле стало просто страшно). Pan Zagłoba podniósł się (пан Заглоба поднял) i na wspуłkę z panem Muszalskim (и вместе с паном Мушальским) wynieśli omdlałą niewiastę z kościoła (вынесли лишившуюся чувств женщину из костела).
.

Dzwony biły; u wielkiego ołtarza kończyła się msza. Na koniec zabrzmiał wysoki, jakby z otchłani wołający głos księdza: “Requiescat in pace!” Drgania febryczne wstrząsnęły Basią, a w nieprzytomnej głowie zerwała się tylko jedna myśl: “Już, już mi go zabiorą!...” Lecz nie był to jeszcze koniec ceremonii. Rycerstwo przygotowało liczne mowy, ktуre miały być wypowiedziane przy spuszczaniu trumny w dуł, tymczasem zaś wyszedł na ambonę ksiądz Kamiński, ten sam, ktуry dawniej w Chreptiowie często przesiadywał i ktуry w czasie choroby Basi na śmierć ją dysponował.
.
W kościele poczęli ludzie chrząkać i kasłać, jako zwykle przed kazaniem, po czym ucichli i wszystkie oczy zwrуciły się na ambonę.
.
Wtem z ambony ozwało się warczenie bębna.
Zdumieli się słuchacze. Ksiądz Kamiński zaś bił w bęben, jakby na trwogę; nagle urwał i nastała cisza śmiertelna. Po czym warczenie ozwało się po raz drugi, trzeci; nagle ksiądz Kamiński cisnął pałeczki na podłogę kościelną, podniósł obie ręce w górę i zawołał:
:
- — Panie pułkowniku Wołodyjowski!
!
Odpowiedział mu krzyk spazmatyczny Basi. W kościele uczyniło się po prostu straszno. Pan Zagłoba podniósł się i na współkę z panem Muszalskim wynieśli omdlałą niewiastę z kościoła.
.

Tymczasem ksiądz wołał dalej (тем временем ксендз взывал далее):
:
- — Dla Boga, panie Wołodyjowski (ради Бога, пан Володыёвский)! Larum grają ([larum –— лат. тревогу] играют)! Wojna (война)! Nieprzyjaciel w granicach (враг у /наших/ границ)! a ty się nie zrywasz (а ты не срываешься /с места/)! szabli nie chwytasz (за саблю не хватаешься)? na koń nie siadasz (на коня не садишься)? Co się stało z tobą, żołnierzu (что это случилось с тобой солдат)? zaliś swej dawnej przepomniał cnoty (/ты/ лишился своей прежней добродетели), że nas samych w żalu jeno i trwodze zostawiasz (что нас одних в скорби только и тревоге оставляешь)?
?
Wezbrały rycerskie piersi (наполнились /волнением/ рыцарские груди) i płacz powszechny zerwał się w kościele (и плач всеобщий разразился в костеле), i zrywał się jeszcze kilkakrotnie (и еще несколько раз поднимался), gdy ksiądz cnotę, miłość ojczyzny i męstwo zmarłego wysławiał (когда ксендз добродетель, любовь к отчизне и мужество умершего прославлял), a i kaznodzieję porwały własne słowa (но и проповедника увлекли собственные слова). Twarz mu pobladła (лицо его побледнело); czoło okryło się potem (лоб покрылся потом), głos drżał (голос дрожал). Uniуsł go żal nad zmarłym rycerzem (охватила его скорбь по умершему рыцарю), żal nad Kamieńcem (скорбь по Каменцу), żal nad zgnębioną rękoma wyznawców księżyca Rzecząpospolitą (скорбь по униженной руками приверженцев полумесяца Речи Посполитой), i taką wreszcie kończył swoją mowę modlitwą (и такой, наконец, закончил свою проповедь молитвой):
:
- — Kościoły, o Panie, zmienią na meczety (костелы, о Господи, заменят мечетями) i Koran śpiewać będą tam (и Коран петь = исповедовать будут там), gdzieśmy dotychczas Ewangelię śpiewali (где мы до сих пор Евангелие исповедовали). Pogrążyłeś nas, Panie (погубил /Ты/ нас, Господи), odwrуciłeś od nas oblicze Twoje (отвернул от нас лицо Твое) i w moc sprosnemu Turczynowi nas podałeś (и во власть нечестивому турчину нас отдал). Niezbadane Twoje wyroki (неисповедимы Твои пути), lecz kto, o Panie, teraz opуr mu stawi (но кто, о Господи, теперь сопротивление ему окажет)? Jakie wojska na kresach wojować go będą (какие войска на границах воевать с ним будут)? Ty, dla ktуrego nic nie jest w świecie zakryte (Ты, для кого ничего нет в мире закрытого = тайного). Ty wiesz najlepiej (Ты знаешь лучше), że nie masz nad naszą jazdę (что нет лучше нашей конницы)! Ktуra ci, Panie, tak skoczy (которая на тех, Господи, так ринется), jako nasza skoczyć potrafi (как наша ринуться сумеет)? Takichże obrońców się pozbywasz (каких же защитников /Ты/ лишился), za ktуrych plecami całe chrześcijaństwo mogło wysławiać imię Twoje (за чьими плечами все христианство могло восславить имя Твое)? Ojcze dobrotliwy (Отче всеблагой)! nie opuszczaj nas (не оставь нас)! okaż miłosierdzie Twoje (окажи милосердие твое)! ześlij nam obrońcę (пошли нам защитника), ześlij sprosnego Mahometa pogromcę (пошли способного Магомета одолеть), niech tu przyjdzie (пусть сюда придет), niech stanie między nami (пусть встанет между нами), niech podniesie upadłe serca nasze (пусть поднимет упавшие сердца = дух наш), ześlij go, Panie (пошли его, Господи)!..
.

Tymczasem ksiądz wołał dalej:
:
- — Dla Boga, panie Wołodyjowski! Larum grają! wojna! Nieprzyjaciel w granicach! a ty się nie zrywasz! szabli nie chwytasz? na koń nie siadasz? Co się stało z tobą, żołnierzu? zaliś swej dawnej przepomniał cnoty, że nas samych w żalu jeno i trwodze zostawiasz?
?
Wezbrały rycerskie piersi i płacz powszechny zerwał się w kościele, i zrywał się jeszcze kilkakrotnie, gdy ksiądz cnotę, miłość ojczyzny i męstwo zmarłego wysławiał, a i kaznodzieję porwały własne słowa. Twarz mu pobladła; czoło okryło się potem, głos drżał. Uniуsł go żal nad zmarłym rycerzem, żal nad Kamieńcem, żal nad zgnębioną rękoma wyznawcуw księżyca Rzecząpospolitą, i taką wreszcie kończył swoją mowę modlitwą:
:
- — Kościoły, o Panie, zmienią na meczety i Koran śpiewać będą tam, gdzieśmy dotychczas Ewangelię śpiewali. Pogrążyłeś nas, Panie, odwrуciłeś od nas oblicze Twoje i w moc sprosnemu Turczynowi nas podałeś. Niezbadane Twoje wyroki, lecz kto, o Panie, teraz opуr mu stawi? Jakie wojska na kresach wojować go będą? Ty, dla którego nic nie jest w świecie zakryte. Ty wiesz najlepiej, że nie masz nad naszą jazdę! Która ci, Panie, tak skoczy, jako nasza skoczyć potrafi? Takichże obrońców się pozbywasz, za których plecami całe chrześcijaństwo mogło wysławiać imię Twoje? Ojcze dobrotliwy! nie opuszczaj nas! okaż miłosierdzie Twoje! ześlij nam obrońcę, ześlij sprosnego Mahometa pogromcę, niech tu przyjdzie, niech stanie między nami, niech podniesie upadłe serca nasze, ześlij go, Panie!...
.

W tej chwili rum uczynił się przy drzwiach (в эту минуту суматоха поднялась у дверей) i do kościoła wszedł pan hetman Sobieski (и в костел вошел пан гетман Собеский). Oczy wszystkich zwrуciły się na niego (глаза всех обратились к нему), dreszcz jakiś wstrząsnął ludźmi (дрожь какая-то встряхнула людей), a on szedł z brzękiem ostróg ku katafalkowi (а он шел с звоном шпор = звеня шпорами, к катафалку), wspaniały (прекрасный), z twarzą rzymskiego cezara (с лицом римского цезаря), ogromny (огромный)...
.
Zastęp żelaznego rycerstwa szedł za nim (отряд железного рыцарства = латников шел за ним).
.
- — Salvator ([Salvator –— лат. Спаситель]! - — krzyknął w proroczym uniesieniu ksiądz (крикнул в пророческом воодушевлении ксендз).
.
A on klęknął przy katafalku i począł się modlić za duszę Wołodyjowskiego (а он опустился на колени возле катафалка и принялся молиться).
.

W tej chwili rum uczynił się przy drzwiach i do kościoła wszedł pan hetman Sobieski. Oczy wszystkich zwróciły się na niego, dreszcz jakiś wstrząsnął ludźmi, a on szedł z brzękiem ostróg ku katafalkowi, wspaniały, z twarzą rzymskiego cezara, ogromny...
.
Zastęp żelaznego rycerstwa szedł za nim.
.
- — Salvator! -— krzyknął w proroczym uniesieniu ksiądz.
.
A on klęknął przy katafalku i począł się modlić za duszę Wołodyjowskiego.





Epilog (Эпилог)

W rok przeszło po upadku Kamieńca (год прошел после падения Каменца), gdy uciszyły się jako tako niezgody stronnictw (когда утихли кое-как распри между партиями), wystąpiła nareszcie Rzeczpospolita w obronie swych granic wschodnich (выступила, наконец, Речь Посполитая на защиту своих границ восточных).
I wystąpiła zaczepnie (и выступила наступательно). Wielki hetman Sobieski poszedł (великий гетман Собеский пошел) w trzydzieści jeden tysięcy jazdy i piechoty (с тридцатью одной тысячью конницы и пехоты) w sułtańskie ziemie (в султанские земли), pod Chocim (под Хотин), by uderzyć na potężniejsze nierównie zastępy Husseina-baszy (чтобы ударить на существенно неравные отряды Хуссейна-паши) stojącego pod tymże zamkiem (стоящего под тем же замком).
Imię pana Sobieskiego było już straszne nieprzyjacielowi (имя пана Собеского было уже страшное для врага). Przez уw rok po upadku Kamieńca (через год после падения Каменца), mając zaledwie kilka tysięcy wojska (имея едва ли несколько тысяч войска), tyle dokazał (/он/ столько совершил), tak poszarpał niezliczoną armię padyszacha (так потрепал неисчислимую армию падишаха), tyle wygniуtł czambułów (столько смял: «выдавил, измял» чамбулов), tak wielkie odbił tłumy jasyru (такие большие отбил толпы ясыря), że stary Hussein (что старый Хуссейн), lubo liczbą wojsk potężniejszy (хотя численностью войск более могущественный), lubo na czele wyborowego komuniku stojący (хотя во главе отборной конницы стоящий), lubo przez Kapłana-baszę wspomagany (хотя Каплан-пашой поддерживаемый), nie śmiał hetmanowi stawić czoła w otwartym polu (не посмел гетману сопротивление оказать в чистом поле) i w warownym postanowił się bronić obozie (и в укрепленном решил обороняться таборе).
Hetman otoczył wojskami ów obóz (гетман окружил войсками этот табор) i wiadomo było powszechnie (и известно было повсеместно), iż chce wstępnym bojem go zdobyć (что хочет с ходу его взять: «захватить предварительным боем»). Mniemali wprawdzie niektуrzy (думали, правда, некоторые), iż niesłychane to jest w dziejach wojen przedsięwzięcie (что неслыханное это есть в истории войн предприятие), by z mniejszą siłą porywać się na większą (чтобы с меньшей силой бросаться на большую), ktуrej w dodatku wały i rowy bronią (которую в придачу валы и рвы защищают). Hussein miał sto dwadzieścia dział (Хуссейн имел сто двадцать пушек), w całym zaś polskim obozie było ich tylko pięćdziesiąt (во всем же польском лагере было их только пятьдесят). Piechoty tureckie trzykroć przenosiły potęgą hetmańskie (пехота турецкая трехкратно превосходила силы гетманские); samych janczarуw (одних янычар), tak strasznych w ręcznym boju (столь страшных в рукопашном бою), stało w tureckich wałach przeszło ośmnaście tysięcy (стояло на турецких валах более восемнадцати тысяч). Lecz hetman wierzył w swoją gwiazdę (но гетман верил в свою звезду), urok swego imienia (в чары своего имени) — i na koniec w wojska, ktуre prowadził (и, наконец, в войска, которыми командовал).

W rok przeszło po upadku Kamieńca, gdy uciszyły się jako tako niezgody stronnictw, wystąpiła nareszcie Rzeczpospolita w obronie swych granic wschodnich.
I wystąpiła zaczepnie. Wielki hetman Sobieski poszedł w trzydzieści jeden tysięcy jazdy i piechoty w sułtańskie ziemie, pod Chocim, by uderzyć na potężniejsze nierównie zastępy Husseina-baszy stojącego pod tymże zamkiem.
Imię pana Sobieskiego było już straszne nieprzyjacielowi. Przez уw rok po upadku Kamieńca, mając zaledwie kilka tysięcy wojska, tyle dokazał, tak poszarpał niezliczoną armię padyszacha, tyle wygniótł czambułów, tak wielkie odbił tłumy jasyru, że stary Hussein, lubo liczbą wojsk potężniejszy, lubo na czele wyborowego komuniku stojący, lubo przez Kapłana-baszę wspomagany, nie śmiał hetmanowi stawić czoła w otwartym polu i w warownym postanowił się bronić obozie.
Hetman otoczył wojskami ów obóz i wiadomo było powszechnie, iż chce wstępnym bojem go zdobyć. Mniemali wprawdzie niektуrzy, iż niesłychane to jest w dziejach wojen przedsięwzięcie, by z mniejszą siłą porywać się na większą, której w dodatku wały i rowy bronią. Hussein miał sto dwadzieścia dział, w całym zaś polskim obozie było ich tylko pięćdziesiąt. Piechoty tureckie trzykroć przenosiły potęgą hetmańskie; samych janczarów, tak strasznych w ręcznym boju, stało w tureckich wałach przeszło ośmnaście tysięcy. Lecz hetman wierzył w swoją gwiazdę, urok swego imienia — i na koniec w wojska, które prowadził.

Szły bowiem pod nim pułki doświadczone i hartowane w ogniu (шли потому что под его /командованием/ полки опытные и закаленные в огне), ludzie, ktуrzy od dziecinnych lat (люди, которые с детских лет) we wrzawie wojennej wzrośli (в шуме военном выросли), odbyli niezliczoną ilość pochodуw, wypraw, oblężeń, bitew (совершили неисчислимое количество походов, экспедиций, осад, битв). Wielu pamiętało jeszcze straszne Chmielnickiego czasy (многие помнили еще страшные Хмельницкого времена), Zbaraż i Beresteczko (Збараж и Берестечко); wielu przetrwało wszystkie wojny (многие пережили все войны): szwedzkie, pruskie, moskiewskie, domowe, duńskie i węgierskie (шведскую, прусскую, московскую, гражданскую, датскую и венгерскую).
Były tam poczty pańskie z samych weteranów złożone (были там отряды господские, из одних ветеранов состоящие), byli żołnierze ze stanic (были солдаты с застав), dla ktуrych wojna stała się tym (для которых война стала тем), czym dla innych pokуj (чем для иных покой): zwykłym stanem i trybem życia (обычным состоянием и образом жизни). Pod wojewodą ruskim stało piętnaście chorągwi husarii (под /командование/ воеводы русского встало пятнадцать хоругвей гусарства), jazdy nawet przez cudzodziemcуw za nieporуwnaną uważanej (конницы, даже иноземцами за несравненную почитаемой); były chorągwie lekkie (были хоругви легкие), te same właśnie (те самые как раз), na ktуrych czele takie klęski zadał hetman (во главе которых такие поражения нанес гетман) już po upadku Kamieńca rozproszonym czambułom tatarskim (уже после падения Каменца разрозненным чамбулам татарским); były na koniec piechoty łanowe (была, наконец, пехота лановая /т.е. пехота, комплектовавшаяся по рекрутскому набору из крестьян королевских имений, от łan – ист. мера земли/), ktуre z kolbami, bez wystrzału, umiały się rzucać na janczarуw (которая с прикладами, без выстрела, умела кинуться на янычар).
Hodowała tych ludzi wojna (вырастила этих людей война), bo hodowała ona w Rzeczypospolitej całe pokolenia (ибо вырастила она в Речи Посполитой целые поколения); lecz byli dotychczas rozproszeni albo w usługach wrogich stronnictw (но были /они/ до сих пор рассеянными либо в обслуживании враждующих партий /находились/ = /были/ на побегушках у враждующих партий). Teraz, gdy zgoda wewnętrzna (теперь, когда согласие внутреннее) powołała ich do jednego obozu (позвало их в один лагерь) i pod jedną komendę (и под одно командование), spodziewał się hetman (надеялся гетман) zgnieść nimi potężniejszego Husseina (разбить с ними мощнейшего Хуссейна) i rуwnie potężnego Kapłana (и равно могущественного /ему/ Каплана). Prowadzili tych ludzi doświadczeni przywódcy (вели этих людей опытнейшие полководцы), ktуrych imiona zapisane były (которых имена записаны были) rуwnież niejednokrotnie w dziejach ostatnich wojen (так же неоднократно в истории последней войны), w zmiennej kolei klęsk i zwycięstw (в изменчивой череде поражений и побед).

Szły bowiem pod nim pułki doświadczone i hartowane w ogniu, ludzie, którzy od dziecinnych lat we wrzawie wojennej wzrośli, odbyli niezliczoną ilość pochodуw, wypraw, oblężeń, bitew. Wielu pamiętało jeszcze straszne Chmielnickiego czasy, Zbaraż i Beresteczko; wielu przetrwało wszystkie wojny: szwedzkie, pruskie, moskiewskie, domowe, duńskie i węgierskie.
Były tam poczty pańskie z samych weteranów złożone, byli żołnierze ze stanic, dla których wojna stała się tym, czym dla innych pokój: zwykłym stanem i trybem życia. Pod wojewodą ruskim stało piętnaście chorągwi husarii, jazdy nawet przez cudzodziemców za nieporównaną uważanej; były chorągwie lekkie, te same właśnie, na których czele takie klęski zadał hetman już po upadku Kamieńca rozproszonym czambułom tatarskim; były na koniec piechoty łanowe, które z kolbami, bez wystrzału, umiały się rzucać na janczarуw.
Hodowała tych ludzi wojna, bo hodowała ona w Rzeczypospolitej całe pokolenia; lecz byli dotychczas rozproszeni albo w usługach wrogich stronnictw. Teraz, gdy zgoda wewnętrzna powołała ich do jednego obozu i pod jedną komendę, spodziewał się hetman zgnieść nimi potężniejszego Husseina i równie potężnego Kapłana. Prowadzili tych ludzi doświadczeni przywódcy, których imiona zapisane były również niejednokrotnie w dziejach ostatnich wojen, w zmiennej kolei klęsk i zwycięstw.

Sam hetman jako słońce stał na czele wszystkich (сам гетман, как солнце, стоял во главе всех) i wolą swoją tysiącami kierował (и волею своей тысячами управлял), lecz jacyż byli inni przywódcy (но были ли иные полководцы), ktуrzy przy tym chocimskim obozie (которые в этом хотинском лагере) nieśmiertelną mieli się okryć sławą (бессмертной должны были покрыть себя славой)?
Oto było tam dwóch hetmanów litewskich (вот было там два гетмана литовских): wielki — Pac i polny — Michał Kazimierz Radziwiłł (великий — Пац и польный: «полевой» — Михал Казимеж Радзивилл). Ci na kilka dni przed bitwą połączyli się z wojskami koronnymi (эти за несколько дней до битвы соединились с войсками коронными), a teraz z rozkazu pana Sobieskiego (а теперь по приказу пана Собеского) stanęli na wyżniach łączących Chocim ze Żwańcem (встали на возвышенностях, соединяющих Хотин с Жванцем). Dwanaście tysięcy wojowników (двенадцать тысяч воинов) słuchało ich rozkazów (слушались их приказов), między nimi zaś było dwa tysiące wybornej piechoty (а среди них было две тысячи отборной пехоты). Od Dniestru ku południowi stały sprzymierzone pułki wołoskie (от Днестра к югу стояли союзные полки валашские), ktуre w przededniu bitwy opuściły obóz turecki (которые накануне битвы покинули табор турецкий), aby się z chrześcijany połączyć (чтобы с христианами соединиться). Obok Wołochów stał z artylerią pan Kątski (рядом с валахами стоял с артиллерией пан Контский), w zdobywaniu obronnych miejsc, sypaniu wałów i kierowaniu armatą nieporównany (во взятии оборонительных мест = укреплений, насыпании валов и управлении = наводке орудий непревзойденный). W cudzoziemskich krajach on się w tej sztuce ćwiczył (в чужеземных краях он этому искусству обучался), lecz wkrуtce i cudzoziemcуw nią przewyższył (но вскоре и чужеземцев в нем превзошел). Za panem Kątskim stały piechoty ruskie i mazurskie Koryckiego (за паном Контским стояли пехоты русские и мазурские Корыцкого); dalej pan hetman polny Dymitr Wiśniowiecki (далее пан гетман польный Димитр Вишневецкий), chorego krуla brat stryjeczny (хворого короля брат двоюродный; stryj —дядя со стороны отца). Ten jazdę lekką miał pod sobą (этот кавалерию легкую имел под собой = своим командованием). Obok niego osadził się z własnymi chorągwiami piechoty i jazdy pan Jędrzej Potocki (рядом с ним расположился с собственными хоругвями пехоты и конницы пан Енджей Потоцкий), niegdy hetmana przeciwnik (некогда гетмана противник), dziś wielkości jego wyznawca (сегодня ярый его сторонник). Za nim i za Koryckim stanęło pod panem Jabłonowskim (за ним и за Корыцким стояли под /командованием/ пана Яблоновского), wojewodą ruskim (воеводы русского), piętnaście chorągwi husarskich (пятнадцать хоругвей гусарских), w błyszczących pancerzach (в блестящих панцирях), w hełmach rzucających groźne cienie na twarze (в шлемах, бросающих грозные тени на лицо), ze skrzydłami u ramion (с крыльями у плеч). Las włóczni sterczał nad nimi (лес копий торчал над ними), lecz oni stali w spokoju (они же стояли в спокойствии), ufni w siłę nieprzełamaną (веря в /свою/ силу необоримую) i pewni (и уверенные), że im przyjdzie zwycięstwo rozstrzygnąć (что им придется победу решить).

Sam hetman jako słońce stał na czele wszystkich i wolą swoją tysiącami kierował, lecz jacyż byli inni przywódcy, którzy przy tym chocimskim obozie nieśmiertelną mieli się okryć sławą?
Oto było tam dwóch hetmanów litewskich: wielki — Pac i polny — Michał Kazimierz Radziwiłł. Ci na kilka dni przed bitwą połączyli się z wojskami koronnymi, a teraz z rozkazu pana Sobieskiego stanęli na wyżniach łączących Chocim ze Żwańcem. Dwanaście tysięcy wojowników słuchało ich rozkazów, między nimi zaś było dwa tysiące wybornej piechoty. Od Dniestru ku południowi stały sprzymierzone pułki wołoskie, które w przededniu bitwy opuściły obóz turecki, aby się z chrześcijany połączyć. Obok Wołochów stał z artylerią pan Kątski, w zdobywaniu obronnych miejsc, sypaniu wałów i kierowaniu armatą nieporównany. W cudzoziemskich krajach on się w tej sztuce ćwiczył, lecz wkrótce i cudzoziemców nią przewyższył. Za panem Kątskim stały piechoty ruskie i mazurskie Koryckiego; dalej pan hetman polny Dymitr Wiśniowiecki, chorego króla brat stryjeczny. Ten jazdę lekką miał pod sobą. Obok niego osadził się z własnymi chorągwiami piechoty i jazdy pan Jędrzej Potocki, niegdy hetmana przeciwnik, dziś wielkości jego wyznawca. Za nim i za Koryckim stanęło pod panem Jabłonowskim, wojewodą ruskim, piętnaście chorągwi husarskich, w błyszczących pancerzach, w hełmach rzucających groźne cienie na twarze, ze skrzydłami u ramion. Las włóczni sterczał nad nimi, lecz oni stali w spokoju, ufni w siłę nieprzełamaną i pewni, że im przyjdzie zwycięstwo rozstrzygnąć.

Z mniejszych zaś (из меньших же) — nie męstwem, ale znaczeniem (не мужеством, но званием) — wojownikуw był pan kasztelan podlaski Łużecki (воинов был пан каштелян подлясский Лужецкий), ktуremu brata w Bodzanowie Turcy ścięli (которого брата в Бодзанове турки зарубили), za co im wieczną zemstę poprzysiągł (за что им в вечной мести поклялся); był pan Stefan Czarniecki, wielkiego Stefana synowiec (был пан Стефан Чарнецкий, великого Стефана племянник), pisarz polny koronny (писарь польный коронный). On w czasie oblężenia Kamieńca (он во времена осады Каменца), pod Gołębiem na czele hassy szlacheckiej po stronie króla stojąc (под Голомбом во главе массы шляхетской на стороне короля стоя), ledwie że wojny domowej nie wzniecił (едва войны междоусобной не развязал), teraz zaś męstwem pragnął na lepszym polu zabłysnąć (теперь же мужеством жаждал на лучшем поле /боя/ заблистать). Był pan Gabriel Silnicki (был пан Габриэль Сильницкий); ktуremu wiek życia zszedł na wojnach (у которого вся жизнь прошла в войнах), a starość ubieliła już głowę (а старость уже побелила голову); byli rуżni inni wojewodowie i kasztelanowie (были разные другие воеводы и каштеляны), mniej z poprzednich wojen znani (менее от предыдущих войн знаемые), mniej sławni (менее прославленные), lecz tym bardziej sławy chciwi (но тем более славы жаждущие).

Z mniejszych zaś -nie męstwem, ale znaczeniem — wojowników był pan kasztelan podlaski Łużecki, któremu brata w Bodzanowie Turcy ścięli, za co im wieczną zemstę poprzysiągł; był pan Stefan Czarniecki, wielkiego Stefana synowiec, pisarz polny koronny. On w czasie oblężenia Kamieńca, pod Gołębiem na czele hassy szlacheckiej po stronie króla stojąc, ledwie że wojny domowej nie wzniecił, teraz zaś męstwem pragnął na lepszym polu zabłysnąć. Był pan Gabriel Silnicki; któremu wiek życia zszedł na wojnach, a starość ubieliła już głowę; byli różni inni wojewodowie i kasztelanowie, mniej z poprzednich wojen znani, mniej sławni, lecz tym bardziej sławy chciwi.

A między rycerstwem w senatorskie godności nie przystrojonym (а среди рыцарства, сенаторским званием не облеченного) błyszczał nad innych pan pułkownik Skrzetuski (блистал над другими пан полковник Скшетуский), słynny zbarażczyk (известный збаражец = герой Збаража), żołnierz na wzór rycerstwu podawany (воин, по мнению рыцарства выдающийся), wszystkich wojen (всех войн), jakie od trzydziestu lat prowadziła Rzeczpospolita (какие за тридцать лет провела Речь Посполитая), uczestnik (участник). Sędzielizna pokrywała mu już głowę (седина покрывала ему уже голову), lecz za to otaczało go sześciu synów (но зато окружало его шестеро сыновей) siłą do sześciu dzików podobnych (силой шести вепрям подобных). Z tych starsi poznali już wojnę (из них старшие узнали уже войну), dwaj najmłodsi zaś prymicje dopiero odbyć mieli (двое самых младших же крещение только должны были пройти) i dlatego tak wielką do bitwy płonęli żądzą (поэтому такой великой к битве пылали жаждой), iż ojciec roztropnymi słowy (что отец разумными словами) niecierpliwość ich hamować musiał (нетерпение их утихомиривать должен /был/).
Z wielkim szacunkiem patrzyli towarzysze (с большим уважением смотрели товарищи) na ojca i synуw (на отца и сыновей), lecz większy jeszcze podziw wzbudzał pan Jarocki (но большее еще удивление возбуждал пан Яроцкий), ktуry na oba oczy ślepym będąc (который, на оба глаза слепым будучи), wzorem owego krуla czeskiego (по образцу оного короля чешского), Jana (Яна), na wyprawę jednak pociągnął (в поход, однако, отправился). Dzieci ni krewnych on nie miał (/ни/ детей, ни родственников он не имел), pachołkowie prowadzali go pod ramiona (слуги водили его под руки), miał tylko nadzieję, że w bitwie głowę złoży (имел только надежду, что в битве голову сложит), ojczyźnie się przysłuży i sławę pozyska (отчизне послужит и славу снищет). Tamże był pan Rzeczycki (там же был пан Жечицкий), ktуremu ojciec i brat w ciągu tego roku polegli (у которого на протяжении того года отец и брат полегли). Tamże był pan Motowidło (там же был пан Мотовило), ktуry świeżo z niewoli tatarskiej się wyrwawszy (который, недавно из неволи татарской вырвавшись), w pole zaraz wyciągnął na współkę z panem Myśliszewskim (в поле сейчас же отправился вместе с паном Мыслишевским). Pierwszy bowiem za niewolę chciał się pomścić (первый потому что за неволю хотел отомстить), drugi za krzywdę (второй за обиду), jakiej w Kamieńcu doznał (какую в Каменце изведал), gdy wbrew układom i godności szlacheckiej kijami przez janczarów był zbity (где вопреки договору и достоинству шляхетскому палками янычарами был избит). Byli i rycerze dawni ze stanic naddniestrzańskich (были и рыцари прежние с застав приднестровских), więc zdziczały pan Ruszczyc i niezrównany łucznik, pan Muszalski (одичалый пан Рущиц и несравненный лучник пан Мушальский). Уw z Kamieńca zdrową głowę wyniósł dlatego (он из Каменца здоровую голову вынес потому), iż go mały rycerz do żony z wieścią wysłał (что его маленький рыцарь к жене с вестью послал); był pan Snitko i pan Nienaszyniec (был пан Снитко и пан Ненашинец), i pan Hromyka (и пан Громыка), i najnieszczęśliwszy ze wszystkich młody pan Nowowiejski (и самый несчастный из всех молодой пан Нововейский).

A między rycerstwem w senatorskie godności nie przystrojonym błyszczał nad innych pan pułkownik Skrzetuski, słynny zbarażczyk, żołnierz na wzór rycerstwu podawany, wszystkich wojen, jakie od trzydziestu lat prowadziła Rzeczpospolita, uczestnik. Sędzielizna pokrywała mu już głowę, lecz za to otaczało go sześciu synów siłą do sześciu dzików podobnych. Z tych starsi poznali już wojnę, dwaj najmłodsi zaś prymicje dopiero odbyć mieli i dlatego tak wielką do bitwy płonęli żądzą, iż ojciec roztropnymi słowy niecierpliwość ich hamować musiał.
Z wielkim szacunkiem patrzyli towarzysze na ojca i synуw, lecz większy jeszcze podziw wzbudzał pan Jarocki, który na oba oczy ślepym będąc, wzorem owego króla czeskiego, Jana, na wyprawę jednak pociągnął. Dzieci ni krewnych on nie miał, pachołkowie prowadzali go pod ramiona, miał tylko nadzieję, że w bitwie głowę złoży, ojczyźnie się przysłuży i sławę pozyska. Tamże był pan Rzeczycki, któremu ojciec i brat w ciągu tego roku polegli. Tamże był pan Motowidło, który świeżo z niewoli tatarskiej się wyrwawszy, w pole zaraz wyciągnął na współkę z panem Myśliszewskim. Pierwszy bowiem za niewolę chciał się pomścić, drugi za krzywdę, jakiej w Kamieńcu doznał, gdy wbrew układom i godności szlacheckiej kijami przez janczarów był zbity. Byli i rycerze dawni ze stanic naddniestrzańskich, więc zdziczały pan Ruszczyc i niezrównany łucznik, pan Muszalski. Ów z Kamieńca zdrową głowę wyniósł dlatego, iż go mały rycerz do żony z wieścią wysłał; był pan Snitko i pan Nienaszyniec, i pan Hromyka, i najnieszczęśliwszy ze wszystkich młody pan Nowowiejski.

Temu przyjaciele nawet i krewni śmierci życzyli (тому друзья даже и родственники смерти желали), albowiem nie było już dla niego pociechy (ибо не было уже для него утешения). Po przyjściu do zdrowia przez cały rok czambuły znosił (после обретения /им/ здоровья в течение целого года чамбулы ликвидировал), szczegуlniej zaś Lipków ścigał zawzięcie (особенно же липеков рубил всегда). Po rozbiciu pana Motowidły przez Kryczyńskiego (после разбития пана Мотовило Крычинским) — za Kryczyńskim Podole całe zjeździł (за Крычинским Подолье все изъездил) odetchnąć mu nie dając (передышки ему не давая) i ciężki mu był niezmiernie (и тяжким ему был безмерно). W tych wyprawach Adurowicza schwytał (в тех походах Адуровича схватил) i ze skуry obedrzeć go kazał (и кожу ободрать ему приказал), jeńców nie żywił (пленников в живых не оставлял), lecz ulgi w boleści nie znalazł (но облегчения в горе не нашел).
Na miesiąc przed tą bitwą do husarii pana wojewody ruskiego się zaciągnął (за месяц перед той битвой /он/ в гусарство пана воеводы русского завербовался). Z takim to rycerstwem stanął pod Chocimiem pan Sobieski (с таким вот рыцарством стоял под Хотином пан Собеский). Za krzywdy Rzeczypospolitej w pierwszym rzędzie (за кривду Речи Посполитой, прежде всего: «в первом ряду»), lecz i za swoje prywatne pragnęli się mścić ci żołnierze (но и за свою личную жаждали мстить эти солдаты), albowiem w ciągłych z pogaństwem walkach (поскольку в постоянных с язычеством схватках) na tej krwią przesiąkniętej ziemi (на этой кровью пропитанной земле) niemal każdy jakieś kochane głowy utracił (почти каждый какую-нибудь любимую голову потерял), jakichś strasznych nieszczęść nosił w sobie wspomnienie (таких же страшных несчастий носил в себе воспоминания). Kwapił się więc do bitwy hetman wielki (торопился к битве гетман великий) widząc, iż zaciekłość w sercach jego żołnierzy (видя, что ярость в сердцах его солдат) do zaciekłości lwicy może być porуwnaną (с яростью львицы может быть сравнима), ktуrej niebaczni myśliwi małe wybrali z komyszy (у которой безрассудные охотники детенышей забрали из камышей).

Temu przyjaciele nawet i krewni śmierci życzyli, albowiem nie było już dla niego pociechy. Po przyjściu do zdrowia przez cały rok czambuły znosił, szczególniej zaś Lipków ścigał zawzięcie. Po rozbiciu pana Motowidły przez Kryczyńskiego — za Kryczyńskim Podole całe zjeździł odetchnąć mu nie dając i ciężki mu był niezmiernie. W tych wyprawach Adurowicza schwytał i ze skóry obedrzeć go kazał, jeńców nie żywił, lecz ulgi w boleści nie znalazł.
Na miesiąc przed tą bitwą do husarii pana wojewody ruskiego się zaciągnął. Z takim to rycerstwem stanął pod Chocimiem pan Sobieski. Za krzywdy Rzeczypospolitej w pierwszym rzędzie, lecz i za swoje prywatne pragnęli się mścić ci żołnierze, albowiem w ciągłych z pogaństwem walkach na tej krwią przesiąkniętej ziemi niemal każdy jakieś kochane głowy utracił, jakichś strasznych nieszczęść nosił w sobie wspomnienie. Kwapił się więc do bitwy hetman wielki widząc, iż zaciekłość w sercach jego żołnierzy do zaciekłości lwicy może być porуwnaną, której niebaczni myśliwi małe wybrali z komyszy.

Dnia 9 listopada 1673 roku od harcуw poczęła się wyprawa (дня 9 ноября 1673 года с поединков началось сражение). Gromady Turkуw wychyliły się od rana zza wałów (рати турок высунулись с утра из-за валов), gromady polskiego rycerstwa pospieszyły ku nim chciwie (рати польского рыцарства поспешили к ним жадно). Padali ludzie z obu stron (падали люди с обеих сторон), z większą jednak turecką szkodą (с большим, однако, турецким ущербом = с бульшими потерями у турок). Znacznych wszelako kilku tylko i Turkуw, i Polakуw poległo (значительных /воинов/ всего несколько только и турок, и поляков полегло). Pana Maja zaraz z początku potyczki (пана Мая сразу же в начале стычки) olbrzymi spahia sztychem krzywej szabli przeszył (огромный сипахи острием кривой сабли прошил), lecz za to najmłodszy Skrzetuski jednym cięciem (но за это самый младший Скшетуский одним ударом) całkiem prawie owem u głowę odciął (совсем почти оному голову отсек), czym na pochwały roztropnego ojca (чем похвалу рассудительного отца) i na sławę znaczną zarobił (и славу значительную заработал).
Tak to oni potykali się kupami lub pojedynczo (так вот они сшибались кучами или поодиночке = один на один), w innych zaś patrzących na walkę rosło serce (у иных же, наблюдающих за стычками, росло = вскипало сердце) i ochota coraz większa wzbierała (и жажда /борьбы/ все большая поднималась). Tymczasem oddziały wojska rozstawiały się (тем временем отряды войска располагались) naokуł obozu tureckiego (вокруг табора турецкого), gdzie ktуremu hetman naznaczył (где кому гетман назначил). Sam on stojąc za piechotą Koryckiego (сам он, стоя за пехотой Корыцкого), na starej drodze jasskiej (на старой дороге ясской), obejmował oczyma cały ogromny obóz Husseina (охватывал глазами = взором весь огромный табор Хуссейна) i na twarzy miał ten pogodny spokój (и на лице имел такое безмятежное спокойствие), jaki ma mistrz pewny swej sztuki (какое имеет мастер, уверенный в своем искусстве), zanim do dzieła przystąpi (прежде чем к делу приступит). Od czasu do czasu ordynansуw z rozkazami wysyłał (время от времени /он то/ ординарцев с приказами посылал), to zamyślonym wzrokiem spoglądał na walkę harcowników (то задумчивым взглядом наблюдал за боями поединщиков). Pod wieczуr przyjechał do niego wojewoda ruski (под вечер приехал к нему воевода русский).
— Wały tak obszerne (валы такие обширные) — rzekł (сказал) — iż niepodobna naraz ze wszystkich stron nastąpić (что невозможно одновременно со всех сторон наступать).
— Jutro będziem na wałach (завтра /мы/ будем на валах), a pojutrze we trzy kwatery wytniem tych ludzi (а послезавтра в три четверти /часа/ вырежем тех людей) — odrzekł spokojnie pan Sobieski (ответил спокойно Собеский).

Dnia 9 listopada 1673 roku od harcуw poczęła się wyprawa. Gromady Turkуw wychyliły się od rana zza wałów, gromady polskiego rycerstwa pospieszyły ku nim chciwie. Padali ludzie z obu stron, z większą jednak turecką szkodą. Znacznych wszelako kilku tylko i Turków, i Polaków poległo. Pana Maja zaraz z początku potyczki olbrzymi spahia sztychem krzywej szabli przeszył, lecz za to najmłodszy Skrzetuski jednym cięciem całkiem prawie owem u głowę odciął, czym na pochwały roztropnego ojca i na sławę znaczną zarobił.
Tak to oni potykali się kupami lub pojedynczo, w innych zaś patrzących na walkę rosło serce i ochota coraz większa wzbierała. Tymczasem oddziały wojska rozstawiały się naokół obozu tureckiego, gdzie któremu hetman naznaczył. Sam on stojąc za piechotą Koryckiego, na starej drodze jasskiej, obejmował oczyma cały ogromny obóz Husseina i na twarzy miał ten pogodny spokój, jaki ma mistrz pewny swej sztuki, zanim do dzieła przystąpi. Od czasu do czasu ordynansów z rozkazami wysyłał, to zamyślonym wzrokiem spoglądał na walkę harcowników. Pod wieczór przyjechał do niego wojewoda ruski.
— Wały tak obszerne — rzekł — iż niepodobna naraz ze wszystkich stron nastąpić.
— Jutro będziem na wałach, a pojutrze we trzy kwatery wytniem tych ludzi — odrzekł spokojnie pan Sobieski.

Tymczasem zaszła noc (тем временем наступила ночь). Harcownicy ściągnęli z pola (поединщики потянулись с поля). Hetman rozkazał przybliżyć się w ciemnościach (гетман приказал приблизиться в темноте) wszystkim oddziałom do wałów (всем отрядам к валам), czemu Hussein przeszkadzał (чему Хуссейн препятствовал), ile mуgł (сколько мог), z dział wielkiego kalibru (из пушек большого калибра), ale bez skutku (но без успеха). Nad ranem znуw poruszyły się nieco naprzód polskie oddziały (под утро снова подвинулись немного вперед польские отряды). Piechoty poczęły sypać przed sobą szańczyki (пехота начала сыпать перед собой шанцы). Niektуre regimenta “przytarły na dobre strzelenie z muszkietu” (некоторые полки «придержали хорошую стрельбу из мушкетов»). Jakoż janczarowie jęli gęsto dawać ognia ze strzelb (янычары же начали часто давать огонь = палить из ружей).
Z rozkazu hetmana nie odpowiadano jednak na уw ogień prawie wcale (по приказу гетмана не отвечали, однако, на тот огонь почти совсем), natomiast piechota przygotowywała się do ataku wręcz (зато пехота приготовилась к атаке рукопашной). Żołnierze czekali tylko rozkazu (солдаты ждали только приказа), by rzucić się zapalczywie naprzód (чтобы ринуться пылко = яростно вперед). Nad wydłużoną ich linią przelatywały również ze świstem i szumem kartacze (над вытянутой их линией /строя/ пролетала с таким же свистом и шумом картечь), jakoby stada ptastwa (как стаи птиц). Artyleria pana Kątskiego (артиллерия пана Контского), rozpocząwszy walkę o świcie (начав бой со светом = на рассвете), nie zmilkła dotąd ani na jedną chwilę (не умолкала до сих пор ни на одну минуту). Po bitwie dopiero okazało się (после битвы только оказалось), jak wielkie spustoszenia uczyniły jej pociski (какое огромное опустошение причинили ее снаряды) padając na miejsca najgęściej obstawione namiotami spahii i janczarów (падая на места, наиболее густо заставленные шатрами сипахи и янычар).
Tak zeszło do południa (так продолжалось до полудня), ale że dzień (но что день), jako w listopadzie (как /обычно/ в ноябре), był krótki (был короткий), więc należało się spieszyć (поэтому следовало спешить). Naraz huknęły wszystkie bębny (сразу загремели все барабаны), kotły, krzywuły (литавры, трубы). Kilkanaście tysięcy gardzieli zawrzasło jednym głosem (несколько тысяч глоток закричали одним голосом) i piechoty, wspomagane przez następującą tuż lekką jazdę (и пехота, поддерживаемая наступающей тут же легкой конницей), ruszyły gęstym tłumem do ataku (ринулась густой толпой в атаку). “Naraz z piąci stron zaatakował Turków Jegomość (сразу с пяти сторон атаковал турок его милость).”

Tymczasem zaszła noc. Harcownicy ściągnęli z pola. Hetman rozkazał przybliżyć się w ciemnościach wszystkim oddziałom do wałów, czemu Hussein przeszkadzał, ile mógł, z dział wielkiego kalibru, ale bez skutku. Nad ranem znów poruszyły się nieco naprzód polskie oddziały. Piechoty poczęły sypać przed sobą szańczyki. Niektóre regimenta “przytarły na dobre strzelenie z muszkietu”. Jakoż janczarowie jęli gęsto dawać ognia ze strzelb.
Z rozkazu hetmana nie odpowiadano jednak na уw ogień prawie wcale, natomiast piechota przygotowywała się do ataku wręcz. Żołnierze czekali tylko rozkazu, by rzucić się zapalczywie naprzód. Nad wydłużoną ich linią przelatywały również ze świstem i szumem kartacze, jakoby stada ptastwa. Artyleria pana Kątskiego, rozpocząwszy walkę o świcie, nie zmilkła dotąd ani na jedną chwilę. Po bitwie dopiero okazało się, jak wielkie spustoszenia uczyniły jej pociski padając na miejsca najgęściej obstawione namiotami spahii i janczarów.
Tak zeszło do południa, ale że dzień, jako w listopadzie, był krótki, więc należało się spieszyć. Naraz huknęły wszystkie bębny, kotły, krzywuły. Kilkanaście tysięcy gardzieli zawrzasło jednym głosem i piechoty, wspomagane przez następującą tuż lekką jazdę, ruszyły gęstym tłumem do ataku. “Naraz z piąci stron zaatakował Turków Jegomość.”

Jan Dennemark i Krzysztofor de Bohan (Ян Деннемарк и Кристоф де Боан), wojownicy doświadczeni (воины опытные), wiedli cudzoziemskie pułki (вели чужеземные полки). Pierwszy, zapalczywy z natury będąc (первый, горячим по натуре будучи), gnał tak zaciekle (гнал так упорно), iż przed innymi dotarł do wałów (что перед другими = раньше других достиг валов) i o mało regimentu nie zgubił (и чуть полк не погубил), gdyż salwę kilkunastu tysięcy samopałów wytrzymać musiał (когда залп нескольких десятков тысяч самопалов выдержать должен был). Sam legł (сам /он/ погиб); żołnierze chwiać się poczęli (солдаты колебаться начали), lecz właśnie w tej chwili przyszedł im w pomoc de Bohan (но как раз в тот момент пришел им на помощь де Боан) i popłoch powstrzymał (и панику сдержал). Уw spokojnym (оный спокойным), jakoby na mustrze (словно на учениях) i do taktu kapeli zastosowanym krokiem (и к такту оркестра приспособленным шагом) przebył całą przestrzeń (преодолел все пространство) aż do tureckich wałów (вплоть до турецких валов), na salwę salwą odpowiedział (на залп залпом отвечал), a gdy zarzucono faszynami fosę (а когда забросали фашинами ров), pierwszy ją pod gradem kul przebył (первым его под градом пуль преодолел), skłonił się janczarom kapeluszem (поклонился янычарам со шляпой /в руке/) i pierwszy szpadą chorążego na wylot przeszył (и первым шпагой хорунжего = офицера навылет прошил). Skoczyli, uniesieni przykładem takiego pułkownika, żołnierze (кинулись, воодушевленные примером такого полковника солдаты) i rozpoczęły się straszliwe zapasy (и начались страшные бои), w ktуrych sforność i ćwiczenie szły z dzikim męstwem janczarów o lepszą (в которых дисциплина и уменье шли с диким мужеством янычар в состязание).
A spieszonych dragonуw prowadzili (а спешившихся драгун повели) od strony wioski Tarabanуw Tetwin i Doenhoff (со стороны деревни Тарабанов Тетвин и Денгофф), drugi zaś regiment Aswer Greben i Hajdepol (второй же полк Асвер Гребен и Гейдеполь), wszyscy żołnierze wyborni (все солдаты отборные), ktуrzy prуcz Hajdepola jeszcze pod panem Czarnieckim (которые, кроме Гейдеполя, еще под /командованием/ пана Чарнецкого) w Danii sławą niepomierną się okryli (в Дании славой безмерной /себя/ покрыли). Lud pod nimi szedł rosły i cięty (люд под их /командованием/ шел рослый и тертый), wybrany z poddanych po krуlewszczyznach (отобранный из подданных королевских /имений/), wielce do pieszej i jezdnej walki sprawny (все к пешему и конному бою натренированные). Bramy przeciw nim bronił dżamak (ворота против них защищал/и/ ямак/и/), to jest nieregularni janczarowie (то есть нерегулярные янычары), dlatego też (поэтому тоже), choć tłumy ich były ogromne (хоть толпы их были огромные), wnet poczęli się mieszać i ustępować (сразу же начали мешаться и отступать), gdy zaś do ręcznej pracy przyszło (когда же до рукопашной схватки дошло), bronili się o tyle tylko (защищались постольку лишь), o ile nie mogli do odwrotu znaleźć miejsca (поскольку не могли для поворота найти места). Brama ta najpierw też została zdobyta (ворота эти в первую очередь к тому же были взяты) i najpierw mogła przez nią jazda do środka obozu przeniknąć (и первая могла через них конница в середину табора проникнуть).

Jan Dennemark i Krzysztofor de Bohan, wojownicy doświadczeni, wiedli cudzoziemskie pułki. Pierwszy, zapalczywy z natury będąc, gnał tak zaciekle, iż przed innymi dotarł do wałów i o mało regimentu nie zgubił, gdyż salwę kilkunastu tysięcy samopałów wytrzymać musiał. Sam legł; żołnierze chwiać się poczęli, lecz właśnie w tej chwili przyszedł im w pomoc de Bohan i popłoch powstrzymał. Ów spokojnym, jakoby na mustrze i do taktu kapeli zastosowanym krokiem przebył całą przestrzeń aż do tureckich wałów, na salwę salwą odpowiedział, a gdy zarzucono faszynami fosę, pierwszy ją pod gradem kul przebył, skłonił się janczarom kapeluszem i pierwszy szpadą chorążego na wylot przeszył. Skoczyli, uniesieni przykładem takiego pułkownika, żołnierze i rozpoczęły się straszliwe zapasy, w których sforność i ćwiczenie szły z dzikim męstwem janczarów o lepszą.
A spieszonych dragonуw prowadzili od strony wioski Tarabanуw Tetwin i Doenhoff, drugi zaś regiment Aswer Greben i Hajdepol, wszyscy żołnierze wyborni, którzy prócz Hajdepola jeszcze pod panem Czarnieckim w Danii sławą niepomierną się okryli. Lud pod nimi szedł rosły i cięty, wybrany z poddanych po królewszczyznach, wielce do pieszej i jezdnej walki sprawny. Bramy przeciw nim bronił dżamak, to jest nieregularni janczarowie, dlatego też, choć tłumy ich były ogromne, wnet poczęli się mieszać i ustępować, gdy zaś do ręcznej pracy przyszło, bronili się o tyle tylko, o ile nie mogli do odwrotu znaleźć miejsca. Brama ta najpierw też została zdobyta i najpierw mogła przez nią jazda do środka obozu przeniknąć.

A na czele piechoty łanowej polskiej (а во главе пехоты лановой польской) uderzyli na okopy w trzech innych miejscach (ударили на окопы в трех иных местах) panowie Kobyłecki, Michał Żebrowski, Piotrkowczyk i Gałecki (паны Кобылецкий, Михал Жебровский, Пиотрковчик и Галецкий). Najstraszliwsza walka zawrzała przy głównej bramie (самая страшная битва закипела возле главных ворот), na drogę jasską wychodzącej (на дорогу ясскую выходящих), gdzie Mazurowie zwarli się z gwardią Husseina-baszy (где мазуры схватились с гвардией Хуссейна-паши). Głównie jemu o tę bramę chodziło (важны ему эти ворота были), albowiem przez nią mogła się wlać do obozu jazda polska (потому что через них могла ворваться в табор конница польская), dlatego postanowił bronić jej najuporczywiej (поэтому /он/ решил оборонять их наиболее упорно) i ustawicznie pchał ku niej oddziały janczarów (и безостановочно подгонял к ним отряды янычар). Łanowe piechoty (лановые пехотинцы), opanowawszy zrazu bramę (овладев сразу воротами), wytężały następnie wszystkie siły (применяли затем все силы), by się przy niej utrzymać (чтобы при них удержаться).
Spędzały ich działa (отгоняли их /прочь/ пушки) i grad kul ze strzelby ręcznej (и град пуль от стрельбы ручной), a do tego z kłębów dymu wychylały się (и к тому же из клубов дыма высовывались) coraz to nowe watahy wojownikуw biegnących do ataku (все новые ватаги воинов, бегущих в атаку). Wуwczas pan Kobyłecki nie czekając (тогда пан Кобылецкий, не дожидаясь), aż dojdą (пока дойдут), rzucał się ku nim na kształt rozjuszonego niedźwiedzia (бросился на них вроде разъяренного медведя) i dwie ściany ludzkie parły się (и две стены людские напирали /друг на друга/) i przepychały w ścisku (и толкли в давке), zamęcie, zwichrzeniu (хаосе, сумятице), w potokach krwi (в потоках крови) i na stosach trupуw ludzkich (и на грудах трупов людских). Bito się tam na wszelką broń (бились там всяким оружием): na szable, noże, kolby od muszkietów (саблями, ножами, прикладами мушкетов), na łopaty (лопатами), drągi (палками), ośniki (дрекольем); godzono w siebie kamieniami (грозили даже друг другу камнями); wreszcie tłok czynił się chwilami tak straszliwy (впрочем, толчея становилась подчас столь ужасной), że ludzie chwytali się wpół (что люди хватались за пояса) i walczyli na pięści i zęby (и дрались кулаками и зубами). Hussein prуbował dwakroć złamać za pomocą impetu jazdy piechotę (Хуссейн пробовал дважды сломить при помощи удара конницы пехоту), lecz piechurowie za każdym razem wpadli na nią (но пехотинцы каждый раз нападали на нее) z tak “ekstraordynaryjną rezolucją” (с такой «экстраординарной решимостью»), iż musiała się cofać w nieładzie (что /конники/ должны были пятиться в беспорядке). Użalił się wreszcie ich pracy pan Sobieski (сжалился наконец над их трудом пан Собеский) i posłał im wszystką czeladź obozową na pomoc (и послал им всю челядь обозную на помощь). Na czele stanął pan Motowidło (во главе встал пан Мотовило). Hałastra ta (сброд этот), zwykle nie używana do boju (обычно не применяемый в бою) i zbrojna w broń lada jaką (и вооруженный всяким оружием), skoczyła jednak z taką ochotą (бросился, однако, с такой охотой), iż obudziła podziw w samym hetmanie (что пробудил удивление у самого гетмана). Być może, iż zagrzewała ich chciwość łupów (быть может, что обуяла их жажда трофеев), być może, iż ogarnął ich zapał (быть может, охватило их воодушевление), jaki ożywiał dnia tego całe wojsko (какое охватило в тот день все войско), dość, że uderzyli jak w dym na janczarów (достаточно, что ударили, как в дым = не задумываясь, на янычар) i poczęli się z nimi zmagaé tak zaciekle (и принялись с ними сражаться так рьяно), iż w pierwszym impecie zepchnęli ich na odległość strzału muszkietowego od bramy (что первым ударом оттолкнули их на дальность выстрела мушкетного от ворот). Hussein rzucił w zamęt bojowy nowe pułki (Хуссейн бросил в суматоху боя новые полки) i walka, odnowiwszy się w mgnieniu oka, trwała całe godziny (и битва, возобновившаяся в мгновенье ока, продолжалась целые часы). Lecz przez ten czas Korycki na czele wybranych pułków osadził silnie bramę (но за это время Корыцкий во главе отборных полков обложил сильно ворота), z dala poruszyła się husaria (издалека двинулись гусары), na kształt olbrzymiego ptaka (словно гигантская птица) zrywającego się leniwie do lotu (поднимающаяся лениво в полет), i poczęła sunąć ku bramie (и начали продвигаться к воротам).

A na czele piechoty łanowej polskiej uderzyli na okopy w trzech innych miejscach panowie Kobyłecki, Michał Żebrowski, Piotrkowczyk i Gałecki. Najstraszliwsza walka zawrzała przy głównej bramie, na drogę jasską wychodzącej, gdzie Mazurowie zwarli się z gwardią Husseina-baszy. Głównie jemu o tę bramę chodziło, albowiem przez nią mogła się wlać do obozu jazda polska, dlatego postanowił bronić jej najuporczywiej i ustawicznie pchał ku niej oddziały janczarów. Łanowe piechoty, opanowawszy zrazu bramę, wytężały następnie wszystkie siły, by się przy niej utrzymać.
Spędzały ich działa i grad kul ze strzelby ręcznej, a do tego z kłębów dymu wychylały się coraz to nowe watahy wojowników biegnących do ataku. Wówczas pan Kobyłecki nie czekając, aż dojdą, rzucał się ku nim na kształt rozjuszonego niedźwiedzia i dwie ściany ludzkie parły się i przepychały w ścisku, zamęcie, zwichrzeniu, w potokach krwi i na stosach trupów ludzkich. Bito się tam na wszelką broń: na szable, noże, kolby od muszkietów, na łopaty, drągi, ośniki; godzono w siebie kamieniami; wreszcie tłok czynił się chwilami tak straszliwy, że ludzie chwytali się wpół i walczyli na pięści i zęby. Hussein próbował dwakroć złamać za pomocą impetu jazdy piechotę, lecz piechurowie za każdym razem wpadli na nią z tak “ekstraordynaryjną rezolucją”, iż musiała się cofać w nieładzie. Użalił się wreszcie ich pracy pan Sobieski i posłał im wszystką czeladź obozową na pomoc. Na czele stanął pan Motowidło. Hałastra ta, zwykle nie używana do boju i zbrojna w broń lada jaką, skoczyła jednak z taką ochotą, iż obudziła podziw w samym hetmanie. Być może, iż zagrzewała ich chciwość łupów, być może, iż ogarnął ich zapał, jaki ożywiał dnia tego całe wojsko, dość, że uderzyli jak w dym na janczarów i poczęli się z nimi zmagaé tak zaciekle, iż w pierwszym impecie zepchnęli ich na odległość strzału muszkietowego od bramy. Hussein rzucił w zamęt bojowy nowe pułki i walka, odnowiwszy się w mgnieniu oka, trwała całe godziny. Lecz przez ten czas Korycki na czele wybranych pułków osadził silnie bramę, z dala poruszyła się husaria, na kształt olbrzymiego ptaka zrywającego się leniwie do lotu, i poczęła sunąć ku bramie.

Jednocześnie też przybiegł ordynans do hetmana od wschodniej strony obozu (одновременно тоже подбежал ординарец к гетману от восточной стороны табора).
— Pan wojewoda bełski w wałach (пан воевода бельский на валах)! — krzyknął zdyszaną piersią (крикнул запыхавшейся грудью = запыхавшись).
Po nim drugi (после него второй):
— Panowie hetmani litewscy w wałach (паны литовские гетманы на валах).
Po nich nadbiegli inni (после них подбегали другие), ciągle z tą samą wieścią (постоянно с той же вестью). Mrok już czynił się na świecie (сумерки уже делались на свете = опускались на землю), ale od twarzy hetmana biło światło (но от лица гетмана бил = исходил свет). Zwrуcił się do pana Bidzińskiego (обратился /он/ к пану Бидзинскому), ktуry w tej chwili był przy nim (который в ту минуту был рядом с ним), i rzekł (и сказал):
— Teraz na jazdę kolej (теперь за конницей очередь), ale to się dopiero jutro stanie (но это только завтра случится).
Nikt jednak i w polskim wojsku, i w tureckim (никто, однако, и в польском войске, и в турецком) nie wiedział i nie przypuszczał (не знал и не допускал), że hetman ogólny atak wszystkich sił zamierza (что гетман общую атаку всех сил намерен) do następnego rana odłożyć (до следующего утра отложить). Owszem, oficerowie ordynansowi skoczyli do rotmistrzуw z poleceniem (напротив, офицеры-ординарцы помчались к ротмистрам с повелением), by każdej chwili byli gotowi (чтобы каждую минуту были готовы). Piechota stała w zwartych szeregach (пехота стояла в сомкнутых шеренгах), jeździe paliły się ręce (конникам = у конников пылали = рвались /к бою/ руки), szable i kopie (сабли и копья). Wszyscy oczekiwali rozkazu z niecierpliwością (все ожидали приказа с нетерпением), bo ludzie byli wygłodniali i zziębnięci (потому что люди были проголодавшиеся и иззябшие).
Lecz rozkaz nie przychodził (но приказ не приходил), a tymczasem upływały godziny (а тем временем проходили часы). Noc stała się czarna jak kir (ночь стала черной, как траурный креп). Już w czasie dnia rozpoczęła się słota (уже днем началось ненастье), o pуłnocku zaś zerwał się wicher z lodowatym deszczem i śniegiem (а в полночь сорвался ветер с ледяным дождем и снегом). Uderzenia jego mroziły szpik w kościach (удары = порывы его морозили мозг в костях = пронизывал до костей); konie ledwie mogły ustać na miejscu (кони едва могли устоять на месте), ludzie drętwieli (люди деревенели). Największy mróz (самый большой мороз), byle suchy (/если/ был бы сухой), nie mуgłby być tyle dokuczliwym (не мог быть настолько докучливым), ile ten wicher (насколько этот ветер), śnieg i deszcz (снег и дождь), zacinający jak biczem (хлещущий, как бичем). W oczekiwaniu ustawicznym hasła (в ожидании беспрестанном сигнала) ani było można myśleć o jedzeniu (нельзя было думать о еде), piciu lub rozpaleniu ogniska (питье или разжигании костра). Z każdą godziną czas stawał się straszniejszy (с каждым часом время становилось страшнее). Była to pamiętna noc (была это памятная ночь), “noc męki i szczękania zębami («ночь муки и скрежета зубовного»)”. Głosy rotmistrzów (голоса ротмистров): “Stać (стоять)! stać (стоять)!” — odzywały się co chwila (звучали ежеминутно) i przyuczony do karności żołnierz (и приученный к послушанию солдат) stał w największej gotowości (стоял в самой большой готовности), bez ruchu (без движения), ale cierpliwie (но терпеливо).

Jednocześnie też przybiegł ordynans do hetmana od wschodniej strony obozu.
— Pan wojewoda bełski w wałach! — krzyknął zdyszaną piersią.
Po nim drugi:
— Panowie hetmani litewscy w wałach.
Po nich nadbiegli inni, ciągle z tą samą wieścią. Mrok już czynił się na świecie, ale od twarzy hetmana biło światło. Zwrócił się do pana Bidzińskiego, który w tej chwili był przy nim, i rzekł:
— Teraz na jazdę kolej, ale to się dopiero jutro stanie.
Nikt jednak i w polskim wojsku, i w tureckim nie wiedział i nie przypuszczał, że hetman ogólny atak wszystkich sił zamierza do następnego rana odłożyć. Owszem, oficerowie ordynansowi skoczyli do rotmistrzуw z poleceniem, by każdej chwili byli gotowi. Piechota stała w zwartych szeregach, jeździe paliły się ręce, szable i kopie. Wszyscy oczekiwali rozkazu z niecierpliwością, bo ludzie byli wygłodniali i zziębnięci.
Lecz rozkaz nie przychodził, a tymczasem upływały godziny. Noc stała się czarna jak kir. Już w czasie dnia rozpoczęła się słota, o północku zaś zerwał się wicher z lodowatym deszczem i śniegiem. Uderzenia jego mroziły szpik w kościach; konie ledwie mogły ustać na miejscu, ludzie drętwieli. Największy mróz, byle suchy, nie mógłby być tyle dokuczliwym, ile ten wicher, śnieg i deszcz, zacinający jak biczem. W oczekiwaniu ustawicznym hasła ani było można myśleć o jedzeniu, piciu lub rozpaleniu ogniska. Z każdą godziną czas stawał się straszniejszy. Była to pamiętna noc, “noc męki i szczękania zębami”. Głosy rotmistrzów: “Stać! stać!” — odzywały się co chwila i przyuczony do karności żołnierz stał w największej gotowości, bez ruchu, ale cierpliwie.

Naprzeciw zaś, w dżdżu, wichrze i pomroce (а напротив, под дождем, ветром и во мраке), stały w tej samej gotowości skostniałe pułki tureckie (стояли в такой же готовности окостеневшие полки турецкие).
I między nimi nikt nie palił ognia, nikt nie jadł, nie pił (и среди них никто не жег огня, никто не ел, не пил). Atak wszystkich sił polskich lada chwila był spodziewany (атаку всех сил польских в любую минуту был/и/ ожидающие = ожидая), więc spahia nie mogła popuścić szabel z ręki (поэтому сипахи не могли выпустить сабель из рук), janczarowie zaś stali murem z samopałami gotowymi do strzału (янычары же стояли стеной с самопалами, готовыми к стрельбе). Wytrzymały żołnierz polski (выносливый солдат польский), przywykły do srogości zimy (привыкший к суровости зимы), mуgł taką noc przetrzymać (мог такую ночь продержаться), ale ci ludzie wyhodowani w słodkim klimacie Rumelii (но те люди, взращенные в нежном климате Румелии) lub wśród palm Azji Mniejszej (либо среди пальм Малой Азии) cierpieli więcej (мучились больше), niż siły ich znieść mogły (чем силы их вынести могли).
Husseinowi stało się na koniec jasnym (Хуссейну стало, наконец, ясно), dlaczego Sobieski nie poczyna ataku (почему Собеский не начинает атаки): oto ten zlodowaciały deszcz z wichrem był najlepszym lackim sprzymierzeńcem (вот этот леденящий дождь с ветром был наилучшим ляшским союзником). Rzecz była widoczna (вещь была очевидная), iż jeśli spahia i janczarowie postoją tak dwanaście godzin (что если сипахи и янычары простоят так двенадцать часов), to nazajutrz będą się kładli jak snopy (то завтра улеглись бы, как снопы), nie probując się nawet bronić (не пробуя даже сопротивляться), pуty przynajmniej (до тех пор, по крайней мере), pуki ich żar samej bitwy nie rozgrzeje (пока их жар самой битвы не разогреет).
Zrozumieli to i Polacy, i Turcy (понимали это и поляки, и турки). Koło godziny czwartej w nocy przybyli do Husseina dwaj baszowie (около часа четвертого ночью прибыли к Хуссейну два паши): Janisz-basza i Kiaja (Яниш-паша и Кяйя), dowуdca janczarуw (предводитель янычар), wojownik stary, doświadczony i znakomity (воин старый, опытный и знаменитый). Twarze obydwуch pełne były smutku i troski (лица обоих полны были печали и тревоги).
— Panie (господин)! — rzekł pierwszy Kiaja (сказал первым Кяйя) — jeśli “barankowie” moi do świtu tak postoją (если «агнцы» мои до света так постоят), nie trzeba będzie na nich ni kul, ni mieczów (не нужно будет на них ни пуль, ни мечей)!

Naprzeciw zaś, w dżdżu, wichrze i pomroce, stały w tej samej gotowości skostniałe pułki tureckie.
I między nimi nikt nie palił ognia, nikt nie jadł, nie pił. Atak wszystkich sił polskich lada chwila był spodziewany, więc spahia nie mogła popuścić szabel z ręki, janczarowie zaś stali murem z samopałami gotowymi do strzału. Wytrzymały żołnierz polski, przywykły do srogości zimy, mógł taką noc przetrzymać, ale ci ludzie wyhodowani w słodkim klimacie Rumelii lub wśród palm Azji Mniejszej cierpieli więcej, niż siły ich znieść mogły.
Husseinowi stało się na koniec jasnym, dlaczego Sobieski nie poczyna ataku: oto ten zlodowaciały deszcz z wichrem był najlepszym lackim sprzymierzeńcem. Rzecz była widoczna, iż jeśli spahia i janczarowie postoją tak dwanaście godzin, to nazajutrz będą się kładli jak snopy, nie probując się nawet bronić, pуty przynajmniej, pуki ich żar samej bitwy nie rozgrzeje.
Zrozumieli to i Polacy, i Turcy. Koło godziny czwartej w nocy przybyli do Husseina dwaj baszowie: Janisz-basza i Kiaja, dowódca janczarów, wojownik stary, doświadczony i znakomity. Twarze obydwóch pełne były smutku i troski.
— Panie! — rzekł pierwszy Kiaja -jeśli “barankowie” moi do świtu tak postoją, nie trzeba będzie na nich ni kul, ni mieczów!

— Panie (господин)! — rzekł Janisz-basza (сказал Яниш-паша) — spahia mi wymarznie i jutro bić się nie będzie (сипахи мои замерзнут и завтра биться не будут)!
Hussein targał się za brodę (Хуссейн дергал себя за бороду), przewidując klęskę i własną zgubę (предвидя поражение и собственную погибель). Co jednak miał robić (что, однако, должен был сделать)? Gdyby choć na minutę pozwolił (если бы хоть на минуту позволил) rozluźnić szyk bojowy (ослабить порядок боевой) i ludziom rozpalić ognie (и людям разжечь огни), ogrzać się ciepłą strawą (согреться теплой пищей), atak nastąpiłby w tej samej chwili (атака началась бы в тот самый момент). I tak od czasu do czasu od strony wałów (и так время от времени со стороны валов) odzywały się trąbki (отзывались звуки труб), jakby jazda już ruszać miała (словно конница уже двинуться должна была).
Kiaja i Janisz-basza widzieli tylko jedną radę (Кяйя и Яниш-паша видели только один выход): oto nie czekać na atak (это не ждать атаки) i samym natychmiast uderzyć z całą siłą (и самим сразу же ударить всей силой) na nieprzyjaciela (на врага). Nic to, że stoi w gotowości (ничего то = неважно, что стоит в /боевой/ готовности), bo jednak sam chcąc atakować (поскольку, однако, сам желая атаковать), nie spodziewa się ataku (не ожидает атаки). Może się go uda wyprzeć z wałów (может, его удастся вытеснить с валов); w ostatnim razie (в последнем случае), w nocnej bitwie klęska jest prawdopodobną (в ночной битве поражение возможно), w jutrzejszej dziennej pewną (в завтрашней дневной — неизбежно).
Lecz Hussein nie śmiał iść za radą starych wojowników (но Хуссейн не смел следовать совету старых воинов).
— Jak to (как это)? — mуwił (сказал) — porznęliśmy majdan rowami (изрезали пространство рвами), w nich widząc jedyny przed tą piekielną jazdą ratunek (в них видя единственное от этой адской конницы спасение), teraz zaś mamy sami przechodzić rowy (теперь же сами должны переходить рвы), by się na zgubę oczywistą narażać (чтобы гибели очевидной подвергнуться)? Wasza to była rada (ваш это был совет) i wasze przestrogi (и ваши предосторожности), teraz zaś co innego mówicie (теперь же другое говорите)!
I rozkazu nie wydał (и приказа не отдал). Kazał tylko z dział ku wałom bić (приказал только из пушек по валам бить), na co pan Kątski odpowiedział w tej chwili (на что пан Контский отвечал в тот же миг) z wielkim skutkiem (с большим успехом). Deszcz czynił się coraz bardziej lodowaty (дождь делался все более ледяным) i zacinał coraz okrutniej (и хлестал все более жестоко), wiatr szumiał, wył, przejmował ubranie (ветер шумел, выл, пронизывал одежду), skуrę i mroził krew w żyłach (кожу и морозил кровь в жилах). Tak przeszła ta długa listopadowa noc (так прошла эта длинная ноябрьская ночь), w czasie ktуrej zwątlały siły wojowników islamu (во время которой ослабли силы воинов ислама) i rozpacz wraz z przeczuciem klęski owładnęła ich sercami (и отчаянье разом с предчувствием поражения овладела их сердцами).

— Panie! — rzekł Janisz-basza — spahia mi wymarznie i jutro bić się nie będzie!
Hussein targał się za brodę, przewidując klęskę i własną zgubę. Co jednak miał robić? Gdyby choć na minutę pozwolił rozluźnić szyk bojowy i ludziom rozpalić ognie, ogrzać się ciepłą strawą, atak nastąpiłby w tej samej chwili. I tak od czasu do czasu od strony wałów odzywały się trąbki, jakby jazda już ruszać miała.
Kiaja i Janisz-basza widzieli tylko jedną radę: oto nie czekać na atak i samym natychmiast uderzyć z całą siłą na nieprzyjaciela. Nic to, że stoi w gotowości, bo jednak sam chcąc atakować, nie spodziewa się ataku. Może się go uda wyprzeć z wałów; w ostatnim razie, w nocnej bitwie klęska jest prawdopodobną, w jutrzejszej dziennej pewną.
Lecz Hussein nie śmiał iść za radą starych wojowników.
— Jak to? — mуwił-porznęliśmy majdan rowami, w nich widząc jedyny przed tą piekielną jazdą ratunek, teraz zaś mamy sami przechodzić rowy, by się na zgubę oczywistą narażać? Wasza to była rada i wasze przestrogi, teraz zaś co innego mówicie!
I rozkazu nie wydał. Kazał tylko z dział ku wałom bić, na co pan Kątski odpowiedział w tej chwili z wielkim skutkiem. Deszcz czynił się coraz bardziej lodowaty i zacinał coraz okrutniej, wiatr szumiał, wył, przejmował ubranie, skórę i mroził krew w żyłach. Tak przeszła ta długa listopadowa noc, w czasie której zwątlały siły wojowników islamu i rozpacz wraz z przeczuciem klęski owładnęła ich sercami.

Na samym świtaniu Janisz-basza (на самом рассвете Яниш-паша) raz jeszcze udał się do Husseina z radą (раз еще явился к Хуссейну с советом), by cofnąć się w bojowym porządku aż do mostu na Dniestrze (чтобы отступить в боевом порядке до самого моста на Днестре) i tam ostrożnie poczynać grę wojenną (и там осторожно начинать игру военную). “Bo jeśli (ибо если (mуwił (говорил)) wojska nie oprą się zapędowi jazdy (войска не окажут сопротивления атаке конницы), wtedy przez most na drugą stronę (тогда через мост на другой стороне) się schronią (спрячутся) i rzeka da im zasłonę (и река даст им заслон).”
Kiaja, dowуdca janczarуw, był jednak innego zdania (Кяйя, предводитель янычар, был, однако, другого мнения). Sądził on (рассудил он), że już na Janiszową radę za późno (что уже /выполнять/ Янинов совет слишком поздно), a przy tym obawiał się (и при этом побаивался), iż gdy rozkaz cofania się zostanie ogłoszony (что когда приказ об отступлении будет оглашен), wnet popłoch ogarnie całe wojsko (сразу же паника охватит войско). “Spahia przy pomocy dżamaku (сипахи при помощи ямаков) powinna wytrzymać na sobie pierwszy impet jazdy niewiernych (должны выдержать на себе первый удар конницы неверных), choćby też wszystka przy tym wyginąć miała (хоть бы все при этом погибнуть должны). Przez ten czas janczarowie przybędą jej w pomoc (тем временем янычары придут им на помощь), a gdy pierwszy impet niewiernych zostanie powstrzymany (а если первый удар неверных будет удержан), być może, iż Bóg ześle zwycięstwo (быть может, что Бог пошлет победу).”

Na samym świtaniu Janisz-basza raz jeszcze udał się do Husseina z radą, by cofnąć się w bojowym porządku aż do mostu na Dniestrze i tam ostrożnie poczynać grę wojenną. “Bo jeśli (mówił) wojska nie oprą się zapędowi jazdy, wtedy przez most na drugą stronę się schronią i rzeka da im zasłonę.”
Kiaja, dowуdca janczarуw, był jednak innego zdania. Sądził on, że już na Janiszową radę za późno, a przy tym obawiał się, iż gdy rozkaz cofania się zostanie ogłoszony, wnet popłoch ogarnie całe wojsko. “Spahia przy pomocy dżamaku powinna wytrzymać na sobie pierwszy impet jazdy niewiernych, choćby też wszystka przy tym wyginąć miała. Przez ten czas janczarowie przybędą jej w pomoc, a gdy pierwszy impet niewiernych zostanie powstrzymany, być może, iż Bóg ześle zwycięstwo.”

Tak radził Kiaja (так советовал Кяйя) i Hussein poszedł za jego radą (и Хуссейн последовал его совету). Konne tłumy komunika tureckiego wysunęły się naprzód (конные толпы войска турецкого выдвинулись вперед), janczarowie zaś i dżamak stanęli w sprawie za nimi (янычары же и ямаки встали за ними), koło namiotów Husseina (около шатров Хуссейна). Głębokie ich zastępy (глубокие = крепкие их отряды) wspaniały i groźny przedstawiały widok (великолепный и грозный представляли вид). Białobrody Kiaja (белобородый Кяйя), “lew boży (лев Божий)”, ktуry aż dotąd do zwycięstw tylko prowadził żołnierzy (который до сих пор к победе только вел солдат), przelatywał zwarte ich szeregi (пролетал /вдоль/ сомкнутых их шеренг), krzepiąc (ободряя), ducha podnosząc (дух поднимая), dawne boje i dawne przewagi wspominając (давние бои и давние победы вспоминая). Im zaś także milszą była bitwa (а им тоже была милее битва) niż owo bezczynne stanie w słocie (чем бездеятельное стояние в слякоти), dżdżu (дожде), w oczekiwaniu (в ожидании) i na wichrze przejmującym ciało do kości (и на ветру, пронизывающем тело до костей); więc choć zgrabiałe ich ręce (поэтому, хотя их окоченевшие их руки) zaledwie utrzymać mogły janczarki i dzidy (едва удержать могли янычарки и пики), cieszyli się jednak (радовались, однако), iż się w walce rozgrzeją (что в бою разогреются). Z daleko mniejszym sercem czekała na atak spahia (с далеко меньшим сердцем = воодушевлением ждали атаки сипахи), raz dlatego, że na nią miał przyjść pierwszy zapęd (во-первых, потому, что на них должен был прийтись первый удар), a po wtуre, że służyło w niej wielu mieszkańców Azji Mniejszej oraz Egipcjan (а во-вторых, что служили в ней много жителей Малой Азии, а также и египтяне), ktуrzy nadzwyczaj na chłody czuli (которые чрезвычайно к холоду чувствительные), zostali pуłżywi po owej nocy (были полуживыми после той ночи). Konie ucierpiały także niemało (кони натерпелись тоже немало) i lubo w świetne przyodziane rzędy (и хотя в пышные убраны /были/ наряды), stały z pozwieszanymi ku ziemi nozdrzami (стояли с опущенными к земле ноздрями), z ktуrych buchały kłęby pary (из которых валили клубы пара). Ludzie z twarzami sinymi o zgasłym spojrzeniu (люди, с лицами посиневшими и с погасшими взглядами) ani myśleli o zwycięstwie (и не помышляли о победе). Myśleli tylko (думали только), że śmierć lepsza od takiej męki (что смерть лучше такой муки), w jakiej zeszła noc ostatnia (в какой прошла ночь последняя), a najlepsza (а самое лучшее) — ucieczka do domowych pieleszy (бегство в отчий дом), pod gorące promienie słońca (под горячие лучи солнца).

Tak radził Kiaja i Hussein poszedł za jego radą. Konne tłumy komunika tureckiego wysunęły się naprzód, janczarowie zaś i dżamak stanęli w sprawie za nimi, koło namiotów Husseina. Głębokie ich zastępy wspaniały i groźny przedstawiały widok. Białobrody Kiaja, “lew boży”, który aż dotąd do zwycięstw tylko prowadził żołnierzy, przelatywał zwarte ich szeregi, krzepiąc, ducha podnosząc, dawne boje i dawne przewagi wspominając. Im zaś także milszą była bitwa niż owo bezczynne stanie w słocie, dżdżu, w oczekiwaniu i na wichrze przejmującym ciało do kości; więc choć zgrabiałe ich ręce zaledwie utrzymać mogły janczarki i dzidy, cieszyli się jednak, iż się w walce rozgrzeją. Z daleko mniejszym sercem czekała na atak spahia, raz dlatego, że na nią miał przyjść pierwszy zapęd, a po wtóre, że służyło w niej wielu mieszkańców Azji Mniejszej oraz Egipcjan, którzy nadzwyczaj na chłody czuli, zostali półżywi po owej nocy. Konie ucierpiały także niemało i lubo w świetne przyodziane rzędy, stały z pozwieszanymi ku ziemi nozdrzami, z których buchały kłęby pary. Ludzie z twarzami sinymi o zgasłym spojrzeniu ani myśleli o zwycięstwie. Myśleli tylko, że śmierć lepsza od takiej męki, w jakiej zeszła noc ostatnia, a najlepsza — ucieczka do domowych pieleszy, pod gorące promienie słońca.

W polskich wojskach kilkunastu ludzi (в польских войсках несколько людей) nie mających dostatecznej odzieży (не имеющих достаточной = достаточно теплой одежды) zmarzło nade dniem przy wałach (замерзло под утро на валах), w ogуlności jednak piechoty (в общем, однако, пехота) i jazda przetrzymały zimno daleko lepiej od Turków (и конница пережили холод намного лучше, чем турки), bo ich krzepiła nadzieja zwycięstwa (поскольку их укрепляла надежда на победу) i wiara ślepa niemal (и вера слепая почти), że skoro hetman postanowił (что /коль/ скоро гетман решил), by kostnieli na słocie (чтобы коченели на слякоти), to niechybnie ta męka im na dobro (то, несомненно, эта мука им на добро), Turkom na zło (туркам на зло) i zgubę wyjść musi (и на погибель обернуться должна). Powitali wszelako i oni pierwsze blaski poranku z radością (приветствовали всячески и они первые проблески рассвета с радостью).
O tej samej porze pan Sobieski pojawił się w wałach (в это самое время пан Собеский появился на валах). Zorzy nie było tego dnia na niebie (зари не было в тот день на небе), ale zorza była w jego twarzy (но заря была на его лице), bo gdy zmiarkował (поскольку, когда рассудил), iż nieprzyjaciel chce mu wydać bitwę w obozie (что неприятель хочет ему дать бой в таборе), już był pewien (уже был уверен), że dzień ten straszliwą klęskę Mahometowi przyniesie (что день это ужасное поражение Магомету принесет). Więc jeździł od pułku do pułku powtarzając (поэтому ездил от полка до полка, повторяя): “Za kościoły pohańbione (за костелы опозоренные)! za bluźnierstwa Najświętszej Pannie w Kamieńcu (за кощунство над Пресвятой Девой в Каменце)! za krzywdy chrześcijaństwa i Rzeczypospolitej (за оскорбления христианства и Речи Посполитой)! za Kamieniec (за Каменец)!” Żołnierze zaś spoglądali groźnie, jakby chcąc mówić (солдаты же глядели грозно, словно желая сказать): “Ledwie już stoim (едва уже стоим)! Puść, wielki hetmanie, a obaczysz (пусти, великий гетман, и увидишь)!” Blade i szarawe światło poranku (бледный и сероватый свет рассвета) stawało się z każdą chwilą jaśniejsze (становился с каждой минутой ярче); z tumanu wychylały się coraz wyraźniej (из тумана выдвигались все явственней) szeregi łbów końskich (шеренги голов конских), postacie ludzkie (фигуры человеческие), kopie (копья), proporce (флажки), wreszcie regimenta piechoty (наконец, полки пехоты). Naprzуd też one poczęły poruszać się (сначала = первыми тоже они начали двигаться) i płynęły we mgle ku nieprzyjacielowi (и плыли в тумане к неприятелю) jakby dwiema rzekami po bokach jazdy (словно двумя реками по бокам конницы); potem ruszyła lekka jazda (потом двинулась легкая конница) zostawując tylko środkiem szeroki szlak (оставляя только посередине широкую дорогу), ktуrym w chwili stosownej miała skoczyć husaria (по которой в подходящий момент должны были промчаться гусары).

W polskich wojskach kilkunastu ludzi nie mających dostatecznej odzieży zmarzło nade dniem przy wałach, w ogólności jednak piechoty i jazda przetrzymały zimno daleko lepiej od Turków, bo ich krzepiła nadzieja zwycięstwa i wiara ślepa niemal, że skoro hetman postanowił, by kostnieli na słocie, to niechybnie ta męka im na dobro, Turkom na zło i zgubę wyjść musi. Powitali wszelako i oni pierwsze blaski poranku z radością.
O tej samej porze pan Sobieski pojawił się w wałach. Zorzy nie było tego dnia na niebie, ale zorza była w jego twarzy, bo gdy zmiarkował, iż nieprzyjaciel chce mu wydać bitwę w obozie, już był pewien, że dzień ten straszliwą klęskę Mahometowi przyniesie. Więc jeździł od pułku do pułku powtarzając: “Za kościoły pohańbione! za bluźnierstwa Najświętszej Pannie w Kamieńcu! za krzywdy chrześcijaństwa i Rzeczypospolitej! za Kamieniec!” Żołnierze zaś spoglądali groźnie, jakby chcąc mówić: “Ledwie już stoim! Puść, wielki hetmanie, a obaczysz!” Blade i szarawe światło poranku stawało się z każdą chwilą jaśniejsze; z tumanu wychylały się coraz wyraźniej szeregi łbów końskich, postacie ludzkie, kopie, proporce, wreszcie regimenta piechoty. Naprzód też one poczęły poruszać się i płynęły we mgle ku nieprzyjacielowi jakby dwiema rzekami po bokach jazdy; potem ruszyła lekka jazda zostawując tylko środkiem szeroki szlak, którym w chwili stosownej miała skoczyć husaria.

Każdy dowódca regimentu w piechocie (каждый командир полка в пехоте), każdy rotmistrz miał już instrukcje i wiedział (каждый ротмистр имел уже инструкции и знал), co mu czynić należy (что ему делать надлежит). Artyleria pana Kątskiego poczęła odzywać się (артиллерия пана Контского начала отзываться) coraz potężniej (все мощнее), wywołując ze strony tureckiej również potężne odpowiedzi (вызывая со стороны турецкой такой же мощный ответ). Wtem zagrzmiała muszkietowa palba (вот загремела мушкетная пальба), okrzyk ogromny rozległ się po całym obozie (крик громкий разнесся по всему табору) — atak był rozpoczęty (атака была начата). Przesłaniało widok mgliste powietrze (заслонял вид туманный воздух), ale odgłosy walki dochodziły do miejsca (но отголоски битвы доходили до места), w ktуrym stała husaria (в котором стояли гусары). Słychać było strzały (слышно было выстрелы), szczęk broni (лязг оружия), krzyki ludzkie (крики людские). Pan hetman, ktуry aż dotąd przy husarii pozostał (пан гетман, который до этих пор возле гусар оставался) i z panem wojewodą ruskim rozmawiał (и с паном воеводой русским разговаривал), umilkł nagle i począł nasłuchiwać (умолк внезапно и начал прислушиваться), po czym rzekł do wojewody (после чего сказал воеводе):
— Piechoty z dżamakiem się biją (пехота с ямаком бьется), ktуren w szańczykach (которые в шанцах), w przedzie (впереди), rozrzucon (разбросаны).
Po chwili odgłos strzałów począł stopniowo słabnąć (через минуту отзвук стрельбы начал постепенно слабеть), gdy wtem niespodzianie huknęła jedna ogromna salwa (когда неожиданно грянул один оглушительный залп), za nią bardzo prędko druga (за ним очень быстро второй). Widocznym stało się (очевидно стало), że lekkie chorągwie przeparły spahię (что легкие хоругви одолели сипахи) i znalazły się wobec janczarów (и нашлись перед янычарами = столкнулись с янычарами).

Każdy dowódca regimentu w piechocie, każdy rotmistrz miał już instrukcje i wiedział, co mu czynić należy. Artyleria pana Kątskiego poczęła odzywać się coraz potężniej, wywołując ze strony tureckiej również potężne odpowiedzi. Wtem zagrzmiała muszkietowa palba, okrzyk ogromny rozległ się po całym obozie — atak był rozpoczęty. Przesłaniało widok mgliste powietrze, ale odgłosy walki dochodziły do miejsca, w którym stała husaria. Słychać było strzały, szczęk broni, krzyki ludzkie. Pan hetman, który aż dotąd przy husarii pozostał i z panem wojewodą ruskim rozmawiał, umilkł nagle i począł nasłuchiwać, po czym rzekł do wojewody:
— Piechoty z dżamakiem się biją, któren w szańczykach, w przedzie, rozrzucon.
Po chwili odgłos strzałów począł stopniowo słabnąć, gdy wtem niespodzianie huknęła jedna ogromna salwa, za nią bardzo prędko druga. Widocznym stało się, że lekkie chorągwie przeparły spahię i znalazły się wobec janczarów.

Hetman wielki (гетман великий), wspiąwszy konia (вздыбив коня), ruszył jak błyskawica na czele kilkudziesięciu przybocznych ludzi ku bitwie (бросился, как молния, во главе нескольких десятков людей в битву); pan wojewoda ruski został sam z piętnastoma chorągwiami husarzy (пан воевода русский остался один с пятнадцатью хоругвями гусарскими), ktуre stojąc w sprawie (которые, стоя в строю), czekały tylko na znak (ждали только знака), by skoczyć i losy walki rozstrzygnąć (чтобы двинуться и судьбу битвы решить).
Czekali jeszcze dość długo (ждали еще достаточно долго), a tymczasem w głębi obozu wrzało (а тем временем в глубине табора кипело) i huczało coraz straszliwiej (и гудело все ужасней). Bitwa chwilami zdawała się przewalać to w prawo (битва иногда, казалось, переваливалась то вправо), to w lewo (то влево), to ku stronie wojsk litewskich (то в сторону войск литовских), to ku stronie pana wojewody bełskiego (то в сторону пана воеводы бельского), tak właśnie (так именно), jak w czasie burzy przewalają się grzmoty po niebie (как во время грозы перекатываются громы по небу). Armatmi ogień turecki stawał się nieregularny (пушечный огонь турецкий становился нерегулярным), natomiast artyleria pana Kątskiego (зато артиллерия пана Контского) biła ze zdwojoną siłą (била с удвоенной силой). Po upływie godziny zdało się panu wojewodzie ruskiemu (по истечении часа показалось пану воеводе русскому), iż ciężar bitwy przeniósł się znów do środka (что тяжесть битвы переместилась снова в центр), właśnie na wprost jego husarii (как раз напротив его гусар).
W tej samej chwili przybiegł (в эту самую минуту примчался) na czele swoich ludzi pan hetman wielki (во главе своих людей пан великий гетман). Z уcz strzelał mu płomień (из глаз у него вылетало пламя). Osadził konia przy wojewodzie ruskim i krzyknął (/он/ осадил коня перед воеводой русским и крикнул):
— W nich teraz z pomocą bożą (в них = вперед теперь с помощью Божьей)!
— W nich (вперед)! — zawrzasnął wojewoda ruski (закричал воевода русский).
A za nim powtуrzyli komendę rotmistrze (а за ним повторили команду ротмистры). Ze straszliwym szumem pochylił się (с ужасным шумом наклонился) od jednego zamachu las włóczni (одним движением взмаха лес копий) ku łbom końskim (к головам конским) i piętnaście chorągwi tej jazdy (и пятнадцать хоругвей этой конницы), ktуra nawykła łamać wszystko po drodze (которая привыкла крушить все по дороге), ruszyło, na kształt olbrzymiej chmury, naprzód (кинулись, вроде огромной тучи, вперед). Od czasu gdy w trzydniowej bitwie pod Warszawą husaria litewska (от времени, когда в трехдневной битве под Варшавой гусары литовские) pod wodzą Połubińskiego (под началом Полубинского) rozszczepiła jakby klinem całą armię szwedzką (расщепили, словно клином целую армию шведскую) i przeszła na wylot (и прошли насквозь), nie pamiętano ataku prowadzonego z taką potęgą (не запомнилось атаки, проведенной с такой мощью). Rysią z miejsca ruszyły chorągwie (рысью с места двинулись хоругви), lecz na przestrzeni dwustu krokуw rotmistrze zakomenderowali (но на расстоянии двухсот шагов ротмистры скомандовали): “W skok (вскачь)!” — ludzie zaś (люди же), obezwawszy się okrzykiem (отозвались криком):

Hetman wielki, wspiąwszy konia, ruszył jak błyskawica na czele kilkudziesięciu przybocznych ludzi ku bitwie; pan wojewoda ruski został sam z piętnastoma chorągwiami husarzy, które stojąc w sprawie, czekały tylko na znak, by skoczyć i losy walki rozstrzygnąć.
Czekali jeszcze dość długo, a tymczasem w głębi obozu wrzało i huczało coraz straszliwiej. Bitwa chwilami zdawała się przewalać to w prawo, to w lewo, to ku stronie wojsk litewskich, to ku stronie pana wojewody bełskiego, tak właśnie, jak w czasie burzy przewalają się grzmoty po niebie. Armatmi ogień turecki stawał się nieregularny, natomiast artyleria pana Kątskiego biła ze zdwojoną siłą. Po upływie godziny zdało się panu wojewodzie ruskiemu, iż ciężar bitwy przeniósł się znów do środka, właśnie na wprost jego husarii.
W tej samej chwili przybiegł na czele swoich ludzi pan hetman wielki. Z уcz strzelał mu płomień. Osadził konia przy wojewodzie ruskim i krzyknął:
— W nich teraz z pomocą bożą!
— W nich! — zawrzasnął wojewoda ruski.
A za nim powtуrzyli komendę rotmistrze. Ze straszliwym szumem pochylił się od jednego zamachu las włóczni ku łbom końskim i piętnaście chorągwi tej jazdy, która nawykła łamać wszystko po drodze, ruszyło, na kształt olbrzymiej chmury, naprzód. Od czasu gdy w trzydniowej bitwie pod Warszawą husaria litewska pod wodzą Połubińskiego rozszczepiła jakby klinem całą armię szwedzką i przeszła na wylot, nie pamiętano ataku prowadzonego z taką potęgą. Rysią z miejsca ruszyły chorągwie, lecz na przestrzeni dwustu kroków rotmistrze zakomenderowali: “W skok!” — ludzie zaś, obezwawszy się okrzykiem:

“Bij (бей)! Zabij (убей)!” — pochylili się w kulbakach (наклонились в седлах) i konie wzięły impet największy (и кони взяли самую большую стремительность). Wуwczas ta ława gnających wichrem rumaków (тогда эта лавина летящих вихрем скакунов), żelaznych mężów (железных мужей), pochylonych kopii (склоненных копий) miała w sobie coś z siły rozhukanego żywiołu (имела в себе нечто от силы разгулявшейся стихии). I szła jak burza lub jak rozhukana fala (и шла, как буря, как разбушевавшаяся волна), z łoskotem, z szumem (с грохотом, с шумом). Ziemia jęczała pod jej ciężarem (земля стонала под ее тяжестью) i było widocznym (и было очевидно), że choćby nikt z nich kopią się nie złożył (что хоть бы никто из них копьем не нацелился), choćby nikt szabli nie wydobył (хоть бы никто сабли не вытащил), samym swym rozpędem i wagą położą (одним своим разбегом и весом положат), zgniotą i stratują wszystko przed sobą (сомнут и истопчут все перед собой), tak jak trąba powietrzna łamie (так, как смерч воздушный, ломает) i kładzie bór (и валит бор). Tak dobiegli aż do krwawego usłanego trupami pola (так домчались до самого кровавого, устланного трупами поля), na ktуrym wrzała bitwa (на котором бурлила битва). Lekkie chorągwie łamały się jeszcze na skrzydłach z jazdą turecką (легкие хоругви боролись еще на флангах с конницей турецкой), ktуrą już zdołały znacznie w tył odepchnąć (которую уже сумели значительно назад отогнать); lecz w środku stały jeszcze na kształt niepożytego muru głębokie szeregi janczarów (но в середине стояли еще, как непоколебимая стена, сомкнутые шеренги янычар). Kilkakroć już rozbiły się o nie pojedyncze lekkie chorągwie (несколько раз уже разбились о нее одиночные легкие хоругви), jak fala przychodząca z roztoczy rozbija się o brzeg skalisty (как волна, набегающая из просторов /морских/, разбивается о берег скалистый). Ich złamać (их сломить), ich położyć było teraz zadaniem husarii (их сокрушить было теперь заданием гусар).
Kilkanaście tysięcy janczarek gruchnęło naraz (несколько тысяч янычарок грянули разом), “jakoby jeden człek strzelił (словно один человек выстрелил)”. Chwila jeszcze (миг еще): janczary ustawiają się silniej na nogach (янычары утвердились сильней на ногах); niektуrzy mrużą oczy na widok straszliwej nawały (некоторые щуря глаза при виде ужасного нашествия), niektуrym drżą ręce trzymające dzidy (некоторые дрожащей рукой держа копья), serca wszystkie walą jak młotem (сердца всех бухают, как молот), zaciskają się zęby (стискиваются зубы), piersi dyszą gwałtownie (груди дышат бурно). Tamci już (те уже), już dobiegają (уже добегают), już słychać grzmiący oddech koni (уже слышно громкое дыхание коней) — zniszczenie leci, zguba leci, śmierć leci (уничтожение летит, погибель летит, смерть летит)!

“Bij! Zabij!” — pochylili się w kulbakach i konie wzięły impet największy. Wуwczas ta ława gnających wichrem rumaków, żelaznych mężów, pochylonych kopii miała w sobie coś z siły rozhukanego żywiołu. I szła jak burza lub jak rozhukana fala, z łoskotem, z szumem. Ziemia jęczała pod jej ciężarem i było widocznym, że choćby nikt z nich kopią się nie złożył, choćby nikt szabli nie wydobył, samym swym rozpędem i wagą położą, zgniotą i stratują wszystko przed sobą, tak jak trąba powietrzna łamie i kładzie bór. Tak dobiegli aż do krwawego usłanego trupami pola, na którym wrzała bitwa. Lekkie chorągwie łamały się jeszcze na skrzydłach z jazdą turecką, którą już zdołały znacznie w tył odepchnąć; lecz w środku stały jeszcze na kształt niepożytego muru głębokie szeregi janczarów. Kilkakroć już rozbiły się o nie pojedyncze lekkie chorągwie, jak fala przychodząca z roztoczy rozbija się o brzeg skalisty. Ich złamać, ich położyć było teraz zadaniem husarii.
Kilkanaście tysięcy janczarek gruchnęło naraz, “jakoby jeden człek strzelił”. Chwila jeszcze: janczary ustawiają się silniej na nogach; niektórzy mrużą oczy na widok straszliwej nawały, niektórym drżą ręce trzymające dzidy, serca wszystkie walą jak młotem, zaciskają się zęby, piersi dyszą gwałtownie. Tamci już, już dobiegają, już słychać grzmiący oddech koni -zniszczenie leci, zguba leci, śmierć leci!

“Allach!... Jezus Maria (Аллах!.. Иисус, Мария)!” — dwa te okrzyki tak okropne (два этих крика таких ужасных), jakby nie z ludzkich piersi wyszłe (словно и не из людских грудей вышли), mieszają się ze sobą (смешались между собой = слились воедино). Żywy mur kolebie się (живая стена колеблется), ugina (изгибается), pęka (разрывается); suchy trzask łamanych kopii (сухой треск ломаемых копий) głuszy na chwilę wszystkie inne odgłosy (глушит на мгновенье другие отзвуки), po nim rozlega się zgrzyt żelaza (после него доносится скрежет железа), dźwięk jakby tysiąca młotów z całą siłą w kowadła bijących (звук, словно тысячи молотов, изо всех сил в наковальню бьющих), uderzenia jakby tysiąca cepów w klepisko (удары, словно тысячи цепов в ток), pojedyncze i gromadne krzyki (единичные и общие крики), jęki (стоны), oderwane strzały rusznic (отдельные выстрелы из ружей) i pistoletуw (и пистолетов), wycie przerażenia (вопли ужаса). Napastnicy i napastowani (наступающие и атакуемые), zmieszani ze sobą (смешанные между собой), kłębią się w niepojętym zwichrzeniu (крутятся в непонятном завихрении); następuje rzeź (начинается резня), spod wiru krew wypływa ciepła (из-под вихря кровь выплывает теплая), dymiąca (дымящаяся), napełniając surową wonią powietrze (наполняя сырым запахом воздух).
Pierwsze, drugie, trzecie i dziesiąte szeregi janczarów (первая, вторая, третья и десятая шеренги янычар) leżą mostem obalone (лежат вповалку, опрокинутые), stratowane kopytami (потоптанные копытами), pobodzone włóczniami (исколотые копьями), pocięte mieczem (порубленные мечами). Lecz białobrody Kiaja (но белобородый Кяйя), “lew boży (лев Божий)”, rzuca wszystkie następne w war bitwy (бросает всех следующих = все новых в водоворот битвы). Nic to, że kładą się pokotem (ничего это = не беда, что ложатся вповалку) jak łan pod burzą (как нива от бури) — walczą (бьются). Wściekłość ich ogarnia (ярость их охватывает), śmiercią dyszą i śmierci pragną (смертью дышат и смерти жаждут). Ława końskich piersi prze ich (лавина конских грудей напирает на них), przechyla, obala, więc bodą nożami brzuchy końskie (наклоняет, валит, поэтому /они/ режут ножами конские брюха); tysiące szabel tnie ich bez wytchnienia (тысячи сабель секут их без передышки); ostrza wznoszą się jak błyskawice (острия поднимаются, словно молнии) i spadają na głowy (и падают на головы), karki, ręce (шеи, руки) — i oni tną jezdnych po nogach (и они секут конников по ногам), po kolanach (по коленям), wiją się i kąsają na kształt jadowitego robactwa (извиваются и кусают, словно ядовитые гады) — giną i mszczą się (гибнут и мстят). Kiaja, “lew boży” (Кяйя, «лев Божий»), coraz nowe szeregi rzuca w paszczę śmierci (все новые шеренги бросает в пасть смерти); krzykiem zachęca do boju (криком подбадривает к бою) i sam ze wzniesioną krzywą szablą (и сам с вознесенной кривой саблей) rzuca się w odmęt (кидается в пучину). Wtem olbrzymi husarz (вдруг огромный гусар), niszcząc wszystko przed sobą jak burza (уничтожая все перед собой, как буря), dopada do białobrodego starca (настигает белобородого старца), staje w strzemionach (встает в стременах), by ciąć tym okropniej (чтобы сечь тем /более/ жестоко), i ze strasznym zamachem spuszcza ostrze koncerza nб sędziwą głowę (и с ужасным замахом опускает острие сабли на седую голову). Nie wytrzymała cięcia ni szabla, ni kuta w Damaszku misiurka (не выдержала удара ни сабля, ни кованая в Дамаске мисюрка /т.е. шлем с бармицей — кольчатым доспехом на оплечье/) — i Kiaja, rozcięty niemal do ramion (и Кяйя, разрубленный почти до плеч), pada, jakby strącony gromem, na ziemię (падает, словно пораженный громом, на землю).

“Allach!... Jezus Maria!” — dwa te okrzyki tak okropne, jakby nie z ludzkich piersi wyszłe, mieszają się ze sobą. Żywy mur kolebie się, ugina, pęka; suchy trzask łamanych kopii głuszy na chwilę wszystkie inne odgłosy, po nim rozlega się zgrzyt żelaza, dźwięk jakby tysiąca młotów z całą siłą w kowadła bijących, uderzenia jakby tysiąca cepów w klepisko, pojedyncze i gromadne krzyki, jęki, oderwane strzały rusznic i pistoletów, wycie przerażenia. Napastnicy i napastowani, zmieszani ze sobą, kłębią się w niepojętym zwichrzeniu; następuje rzeź, spod wiru krew wypływa ciepła, dymiąca, napełniając surową wonią powietrze.
Pierwsze, drugie, trzecie i dziesiąte szeregi janczarów leżą mostem obalone, stratowane kopytami, pobodzone włóczniami, pocięte mieczem. Lecz białobrody Kiaja, “lew boży”, rzuca wszystkie następne w war bitwy. Nic to, że kładą się pokotem jak łan pod burzą — walczą. Wściekłość ich ogarnia, śmiercią dyszą i śmierci pragną. Ława końskich piersi prze ich, przechyla, obala, więc bodą nożami brzuchy końskie; tysiące szabel tnie ich bez wytchnienia; ostrza wznoszą się jak błyskawice i spadają na głowy, karki, ręce — i oni tną jezdnych po nogach, po kolanach, wiją się i kąsają na kształt jadowitego robactwa — giną i mszczą się. Kiaja, “lew boży”, coraz nowe szeregi rzuca w paszczę śmierci; krzykiem zachęca do boju i sam ze wzniesioną krzywą szablą rzuca się w odmęt. Wtem olbrzymi husarz, niszcząc wszystko przed sobą jak burza, dopada do białobrodego starca, staje w strzemionach, by ciąć tym okropniej, i ze strasznym zamachem spuszcza ostrze koncerza nб sędziwą głowę. Nie wytrzymała cięcia ni szabla, ni kuta w Damaszku misiurka — i Kiaja, rozcięty niemal do ramion, pada, jakby strącony gromem, na ziemię.

Pan Nowowiejski, on to był bowiem (пан Нововейский, он это был потому что), straszne już szerzył poprzednio zniszczenie (страшное уже распространял перед этим уничтожение), bo nikt się jego sile (поскольку никто его силе) i ponurej wściekłości oprzeć nie mуgł (и мрачной ярости сопротивляться не мог), lecz teraz największą oddał w bitwie przysługę zwaliwszy starca (но теперь наибольшую оказал битве услугу, свалив старца), ktуry sam jeden podtrzymywał dotychczas walkę zaciętą (который один-единственный поддерживал до этих пор битву отчаянную). Krzyknęli strasznym głosem (закричали страшными голосами) na widok śmierci wodza janczarowie (при виде смерти предводителя янычары) i kilkunastu z nich (и несколько их них) wymierzyło janczarki (нацелили янычарки) w pierś młodego rycerza (в грудь молодого рыцаря), on zaś zwrócił się ku nim (он же обернулся к ним) — do nocy posępnej podobny (на ночь мрачную похожий). I zanim inni rycerze zdołali na nich uderzyć (и прежде чем другие рыцари сумели по ним ударить), huknęły strzały (грянули выстрелы), po ktуrych pan Nowowiejski zdarł konia (после которых пан Нововейский поднял коня) i przechylił się na kulbace (и склонился на седле). Dwуch towarzyszуw pochwyciło go w ramiona (двое товарищей подхватили его в объятия), lecz owemu uśmiech (но тому улыбка), gość dawno nie bywały (гость, давно не бывший), rozjaśnił twarz ponurą (прояснила лицо хмурое) i zaraz źrenice przekręciły mu się w tył głowy (и сразу зрачки закатились ему под затылок), a zbielałe usta poczęły szeptać (а побелевшие губы начали шептать) jakieś słowa (какие-то слова), ktуrych w zgiełku bitwy nie można było dosłyszeć (которых в шуме битвы нельзя было расслышать). Tymczasem zachwiały się ostatnie szeregi janczarskie (тем временем дрогнули последние шеренги янычарские). Waleczny Janisz-basza chciał jeszcze bitwę odnowić (воинственный Яниш-паша хотел еще битву возобновить), lecz już szał strachu ogarnął ludzi (но уже безумство страха охватило людей), już nie pomogły wysilenia (уже не помогли /никакие/ усилия); zmieszały i zwichrzyły się szeregi (смешались и завихрились шеренги), a parte, bite, tratowane, cięte, nie mogły przyjść do sprawy (и теснимые, битые, топтаные, сеченные, /янычары/ не могли перейти к делу). Wreszcie pękły (наконец рассыпались), jak pęka zbyt naprężony łańcuch (как лопается слишком натянутая цепь) i ludzie (и люди), jak pojedyncze ogniwa (как одиночные звенья), rozlecieli się na wszystkie strony (разлетелись во все стороны), wyjąc, krzycząc (воя, крича), rzucając broń (бросая оружие) i osłaniając głowy rękoma (и заслоняя головы руками). Jazda biegła za nimi (конница мчалась за ними), a oni nie znajdując dość przestrzeni do luźnej ucieczki (а они, не находя достаточно простора для свободного бегства) stłaczali się chwilami w jedną zbitą masę (собирались иногда в одну сбитую массу), na ktуrej karkach jechali jeźdźcy pławiąc się we krwi (на шеях которой ехали всадники, плавая в крови). Walecznego Janisza-baszę (воинственного Яниша-пашу) groźny łucznik pan Muszalski (грозный лучник пан Мушальский) ciął szablą po karku (рубанул саблей по шее), aż szpik pacierzowy wytrysnął (аж костный мозг позвоночный брызнул) owemu z przeciętych kręgów (у того из перерубленных позвонков) i poplamił jedwabie oraz srebrną łuskę karaceny (и запятнал шелк вместе с серебристыми чешуйками панциря). Janczarowie, pobity przez piechotę polską dżamak (янычары, побитые пехотой польской ямаки) i część rozproszonej już z samego początku bitwy jazdy (и часть рассеянной уже с самого начала битвы конницы), słowem (словом): cała tłuszcza turecka uciekała teraz w przeciwną stronę obozu (все скопище турецкое удирало сейчас в противоположную сторону от табора), gdzie nad głęboką przepaścią sterczał stromy (где над глубокой пропастью торчал отвесный), na kilkadziesiąt stóp wysoki wiszar (несколько десятков футов высокий холм). “Tam strach pędził szalonych (туда страх гнал безумных).” Wielu rzucało się w przepaść (многие бросались в пропасть) “nie dlatego (не для того), by ujść śmierci (чтобы избежать смерти), lecz by nie polec od ręki Polaków (но лишь бы не погибнуть от руки поляков)”. Tej rozpaczliwej rzeszy zabiegł drogę pan Bidziński (этой отчаявшейся массе перегородил дорогу пан Бидзинский), strażnik koronny (стражник коронный), lecz nawałnica ludzka porwała go wraz z ludźmi (но поток людской подхватил его вместе с людьми) i strąciła na dno przepaści (и стащил на дно пропасти), ktуra po krуtkim czasie wypełniła się prawie po brzegi (которая через короткое время = вскоре наполнилась почти до краев) stosami zabitych, rannych i zduszonych (грудами убитых, раненых и задушенных).

Pan Nowowiejski, on to był bowiem, straszne już szerzył poprzednio zniszczenie, bo nikt się jego sile i ponurej wściekłości oprzeć nie mуgł, lecz teraz największą oddał w bitwie przysługę zwaliwszy starca, który sam jeden podtrzymywał dotychczas walkę zaciętą. Krzyknęli strasznym głosem na widok śmierci wodza janczarowie i kilkunastu z nich wymierzyło janczarki w pierś młodego rycerza, on zaś zwrócił się ku nim — do nocy posępnej podobny. I zanim inni rycerze zdołali na nich uderzyć, huknęły strzały, po których pan Nowowiejski zdarł konia i przechylił się na kulbace. Dwóch towarzyszów pochwyciło go w ramiona, lecz owemu uśmiech, gość dawno nie bywały, rozjaśnił twarz ponurą i zaraz źrenice przekręciły mu się w tył głowy, a zbielałe usta poczęły szeptać jakieś słowa, których w zgiełku bitwy nie można było dosłyszeć. Tymczasem zachwiały się ostatnie szeregi janczarskie. Waleczny Janisz-basza chciał jeszcze bitwę odnowić, lecz już szał strachu ogarnął ludzi, już nie pomogły wysilenia; zmieszały i zwichrzyły się szeregi, a parte, bite, tratowane, cięte, nie mogły przyjść do sprawy. Wreszcie pękły, jak pęka zbyt naprężony łańcuch i ludzie, jak pojedyncze ogniwa, rozlecieli się na wszystkie strony, wyjąc, krzycząc, rzucając broń i osłaniając głowy rękoma. Jazda biegła za nimi, a oni nie znajdując dość przestrzeni do luźnej ucieczki stłaczali się chwilami w jedną zbitą masę, na której karkach jechali jeźdźcy pławiąc się we krwi. Walecznego Janisza-baszę groźny łucznik pan Muszalski ciął szablą po karku, aż szpik pacierzowy wytrysnął owemu z przeciętych kręgów i poplamił jedwabie oraz srebrną łuskę karaceny. Janczarowie, pobity przez piechotę polską dżamak i część rozproszonej już z samego początku bitwy jazdy, słowem : cała tłuszcza turecka uciekała teraz w przeciwną stronę obozu, gdzie nad głęboką przepaścią sterczał stromy, na kilkadziesiąt stóp wysoki wiszar. “Tam strach pędził szalonych.” Wielu rzucało się w przepaść “nie dlatego, by ujść śmierci, lecz by nie polec od ręki Polaków”. Tej rozpaczliwej rzeszy zabiegł drogę pan Bidziński, strażnik koronny, lecz nawałnica ludzka porwała go wraz z ludźmi i strąciła na dno przepaści, która po krótkim czasie wypełniła się prawie po brzegi stosami zabitych, rannych i zduszonych.

Z dna podnosiły się jęki okropne (со дна поднимались стоны ужасные), ciała drgały w konwulsjach (тела дергались в конвульсиях), kopiąc się wzajem nogami lub drąc pazurami w skurczach konania (пинаясь взаимно ногами либо раздирая ногтями в судорогах умирания). Do wieczora brzmiały te jęki (до вечера звучали эти стоны) i do wieczora poruszała się masa ciał (и до вечера шевелилась масса тел), lecz coraz wolniej (но все медленней), coraz nieznaczniej (все незначительней), aż o pierwszym zmroku ucichła (и лишь с первыми = ранними сумерками стихла). Straszne były skutki uderzenia husarii (ужасными были последствия атаки гусарской). Ośm tysięcy janczarów pociętych mieczami (восемь тысяч янычар, порубленных мечами) leżało przy rowie otaczającym namioty Husseina-baszy (лежало возле рва, окружавшего шатер Хуссейна-паши) nie licząc tych (не считая тех), ktуrzy zginęli w ucieczce (которые погибли при бегстве) lub na dnie przepaści (либо на дне пропасти). Jazda polska była w namiotach (конница польская была в шатрах), pan Sobieski tryumfował (пан Собеский торжествовал). Trąby i krzywuły głosiły już chrapliwymi dźwiękami zwycięstwo (трубы и рожки провозглашали уже хриплыми голосами победу), gdy wtem najniespodzianiej bitwa zawrzała na nowo (когда вдруг неожиданно битва закипела снова).
Oto wielki hetman turecki Hussein-basza (это великий гетман турецкий Хуссейн-паша) na czele swych konnych gwardii (во главе своей конной гвардии) i reszty wszystkiej jazdy (и остатков всей конницы) pierzchnął po złamaniu janczarów przez bramę do Jass wiodącą (бежал после поражения янычар через ворота к Яссам), lecz gdy tam pochwyciły go chorągwie Dymitra Wiśniowieckiego (но когда там преградили дорогу ему хоругви Димитра Вишневецкого), hetmana polnego (гетмана польного), i poczęły siec bez litości (и принялись рубить без жалости = пощады), wrуcił nazad do obozu (вернулся назад, в табор), by szukać innego wyjścia (чтобы искать иного выхода), zupełnie jak zwierz (совсем как зверь), otoczony w kniei (окруженный в пуще), szuka (ищет), ktуrym by się mógł wymknąć przesmykiem (какой бы мог улизнуть лазейкой). Wrуcił zaś z takim impetem (вернулся же с такой стремительностью), że rozbił w mgnieniu oka lekką chorągiew semeńską (что разбил в мгновение ока легкую хоругвь казацкую), zamieszał piechotę po części już rabunkiem obozu zajętą (смешал пехоту, отчасти уже грабежом табора занятую) — i dotarł “na pół strzelenia z pistoletu” do samego pana hetmana (и достиг «на половину выстрела из пистолета» самого пана гетмана).

Z dna podnosiły się jęki okropne, ciała drgały w konwulsjach, kopiąc się wzajem nogami lub drąc pazurami w skurczach konania. Do wieczora brzmiały te jęki i do wieczora poruszała się masa ciał, lecz coraz wolniej, coraz nieznaczniej, aż o pierwszym zmroku ucichła. Straszne były skutki uderzenia husarii. Ośm tysięcy janczarów pociętych mieczami leżało przy rowie otaczającym namioty Husseina-baszy nie licząc tych, którzy zginęli w ucieczce lub na dnie przepaści. Jazda polska była w namiotach, pan Sobieski tryumfował. Trąby i krzywuły głosiły już chrapliwymi dźwiękami zwycięstwo, gdy wtem najniespodzianiej bitwa zawrzała na nowo.
Oto wielki hetman turecki Hussein-basza na czele swych konnych gwardii i reszty wszystkiej jazdy pierzchnął po złamaniu janczarów przez bramę do Jass wiodącą, lecz gdy tam pochwyciły go chorągwie Dymitra Wiśniowieckiego, hetmana polnego, i poczęły siec bez litości, wrócił nazad do obozu, by szukać innego wyjścia, zupełnie jak zwierz, otoczony w kniei, szuka, którym by się mógł wymknąć przesmykiem. Wrуcił zaś z takim impetem, że rozbił w mgnieniu oka lekką chorągiew semeńską, zamieszał piechotę po części już rabunkiem obozu zajętą — i dotarł “na pół strzelenia z pistoletu” do samego pana hetmana.

“Już w samym obozie byliśmy bliscy przegranej (уже в самом таборе будучи, /мы были/ близки к поражению) — pisał później pan Sobieski (писал позднее пан Собеский) — co, że się nie stało (то, что этого не случилось), przypisać to należy ekstraordynaryjnej rezolucji husarzy (приписать надлежит экстраординарной решимости гусарской).” Rzeczywiście natarcie Turków było straszne (действительно, атака турок была страшной), bo dokonane pod wpływem najwyższej rozpaczy (поскольку совершалась под влиянием наибольшего отчаянья) — i tym straszniejsze (и тем страшнее), że zupełnie niespodziewane (что /была/ совершенно неожиданной). Lecz husaria (но гусары), nie ostygłszy jeszcze z bojowego żaru (не остывшие еще от боевого пыла), ruszyła ku nim z miejsca w największym pędzie (кинулись к ним с места на наибольшем движении = во весь опор). Pierwsza uderzyła chorągiew Prusinowskiego (первой ударила хоругвь Прусиновского), i ta osadziła atakujących (и та осадила атакующих); za nią runął ze swoimi Skrzetuski (за нею ринулся со своими Скшетуский), po czym w całym wojsku jazda (после чего во всем войске конница), piechota, ciury obozowe (пехота, прислуга обозная), jak kto stał (как кто стоял), gdzie kto był (где кто был), wszyscy rzucili się z największą zaciekłością na nieprzyjaciela (все кинулись с наибольшей яростью на неприятеля) i wywiązała się bitwa nieco bezładna (и завязалась битва немного беспорядочная), lecz furią nie ustępująca atakowi husarzy na janczarów (но по ярости не уступающая атаке гусар на янычар).
Z podziwieniem wspominali po ukończonej walce rycerze męstwo Turków (с удивлением вспоминали после окончания битвы рыцари мужество турок), ktуrzy gdy Wiśniowiecki i hetmani litewscy nadbiegli (которые, когда Вишневецкий и гетман литовский подоспели), otoczeni ze wszystkich stron (окруженные со всех сторон), bronili się tak zapamiętale (оборонялись так неистово), iż lubo hetman pozwolił już żywcem brać (что хотя гетман разрешил уже живьем брать), zdołano zaledwie garść jeńców pochwycić (/поляки/ сумели едва горсть пленников захватить). Gdy ciężkie chorągwie rozbiły ich na koniec (когда тяжелые хоругви разбили их наконец) po pуłgodzinnej walce (после получасового сражения), pojedyncze kupy (единичные группы), a następnie pojedynczy jeźdźcy wzywając Allacha walczyli jeszcze do ostatniego tchu (а затем одинокие всадники, взывая к Аллаху, бились еще до последнего дыхания). Tamże dokonano wielu czynów świetnych (там совершено много подвигов значительных), ktуrych pamięć między ludźmi nie zaginęła (о которых память среди людей не погибла). Tam hetman polny litewski (там гетман польный литовский) własną ręką ściął potężnego baszę (собственной рукой зарубил могучего пашу); уw przedtem pochwycił pana Rudominę (оный перед тем настиг пана Рудомино), pana Kimbara i pana Rdułtowskiego (пана Кимбара и пана Рдултовского), lecz hetman (но гетман), zajechawszy mu od oczu (заехав ему перед глазами = спереди), jednym zamachem odciął mu głowę (одним ударом отсек ему голову). Tamże pan Sobieski spahisa (там же пан Собеский сипахи), ktуren z pistoletu do niego strzelił (который из пистолета в него выстрелил), w oczach całego wojska ściąć raczył (на глазах всего войска зарубить соизволил); tam pan Bidziński (там пан Бидзинский), strażnik koronny (стражник коронный), wydobywszy się cudem z przepaści (выбравшись чудом из пропасти), lubo potłuczon i ranny (хотя побитый и раненый), natychmiast w wir walki się rzucił (тотчас же в водоворот сражения кинулся) i walczył (и бился), pуki z wyczerpania nie zemdlał (пока от изнурения не сомлел). Długo on potem chorował (долго он потом хворал), lecz po kilku miesiącach odzyskawszy zdrowie (но через несколько месяцев, восстановив здоровье), dalej na wojnę z wielką swą chwałą chadzał (дальше на войну с великой своей славой хаживал).

“Już w samym obozie byliśmy bliscy przegranej — pisał później pan Sobieski — co, że się nie stało, przypisać to należy ekstraordynaryjnej rezolucji husarzy.” Rzeczywiście natarcie Turków było straszne, bo dokonane pod wpływem najwyższej rozpaczy — i tym straszniejsze, że zupełnie niespodziewane. Lecz husaria, nie ostygłszy jeszcze z bojowego żaru, ruszyła ku nim z miejsca w największym pędzie. Pierwsza uderzyła chorągiew Prusinowskiego, i ta osadziła atakujących; za nią runął ze swoimi Skrzetuski, po czym w całym wojsku jazda, piechota, ciury obozowe, jak kto stał, gdzie kto był, wszyscy rzucili się z największą zaciekłością na nieprzyjaciela i wywiązała się bitwa nieco bezładna, lecz furią nie ustępująca atakowi husarzy na janczarów.
Z podziwieniem wspominali po ukończonej walce rycerze męstwo Turków, którzy gdy Wiśniowiecki i hetmani litewscy nadbiegli, otoczeni ze wszystkich stron, bronili się tak zapamiętale, iż lubo hetman pozwolił już żywcem brać, zdołano zaledwie garść jeńców pochwycić.;Gdy ciężkie chorągwie rozbiły ich na koniec po półgodzinnej walce, pojedyncze kupy, a następnie pojedynczy jeźdźcy wzywając Allacha walczyli jeszcze do ostatniego tchu. Tamże dokonano wielu czynów świetnych, których pamięć między ludźmi nie zaginęła. Tam hetman polny litewski własną ręką ściął potężnego baszę; ów przedtem pochwycił pana Rudominę, pana Kimbara i pana Rdułtowskiego, lecz hetman, zajechawszy mu od oczu, jednym zamachem odciął mu głowę. Tamże pan Sobieski spahisa, któren z pistoletu do niego strzelił, w oczach całego wojska ściąć raczył; tam pan Bidziński, strażnik koronny, wydobywszy się cudem z przepaści, lubo potłuczon i ranny, natychmiast w wir walki się rzucił i walczył, póki z wyczerpania nie zemdlał. Długo on potem chorował, lecz po kilku miesiącach odzyskawszy zdrowie, dalej na wojnę z wielką swą chwałą chadzał.

Z pomniejszych zaś szalał najbardziej pan Ruszczyc (из меньших /званием/ же больше всего безумствовал пан Рущиц) porywając tak jeźdźców (похищая так конников), jak wilk porywa wełniste barany (как волк похищает шерстистых баранов) stadem chodzące (стадом ходящих). Siła dokazał także pan Skrzetuski (много совершил также пан Скшетуский), koło którego synowie na kształt lwiąt rozżartych walczyli (возле которого сыновья, вроде львят разъяренных, бились). Ze smutkiem i żałością rozmyślali potem ci rycerze (с печалью и жалостью размышляли потом эти рыцари), czego by w takim dniu nie dokazał szermierz nad szermierze (чего бы /только/ в такой день не совершил фехтовальщик над фехтовальщиками), pan Wołodyjowski, gdyby nie to (если бы не то), że od roku już w Bogu (что год уже в Бозе), w sławie i w ziemi spoczywał (в славе и земле почивал). Inni wszakże (иные же), ktуrzy w jego szkole uczyli się walczyć (которые в его школе учились биться), zebrali dość chwały dla niego (собрали достаточно славы для него) i dla siebie na owym krwawym polu (и для себя на этом кровавом поле).
W tej wznowionej bitwie (в той возобновленной битве) z dawnych chreptiowskich rycerzy (из прежних Хрептёвских рыцарей), prуcz pana Nowowiejskiego (кроме пана Нововейского), dwуch poległo (двое полегло): pan Motowidło i groźny łucznik, pan Muszalski (пан Мотовило и грозный лучник пан Мушальский). Panu Motowidle kilka naraz kul pierś przeszyło (пану Мотовило несколько сразу пуль грудь прошило), a on zwalił się jak dąb (и он упал, словно дуб), ktуry kresu dobiegł (которого конец настиг; dobiegać kresu — подходить к концу). Naoczni świadkowie mówili (очевидцы говорили), iż poległ z rąk tych braci Kozaków (что погиб от рук тех братьев-казаков), ktуrzy pod wodzą Hohola przy Husseinie (которые под началом Хохоля при Хуссейне) do ostatka przeciw matce (до последнего против матери-/отчизны/ своей) i chrześcijaństwu walczyli (и христианства сражались). Pan Muszalski zaś — rzecz dziwna! — od strzały zginął (пан Мушальский же — странное дело! — от стрелы погиб), ktуrą jakowyś Turczyn w ucieczce nań wypuścił (которую какой-то турчин в бегстве по нему выпустил). Gardło mu ona na wskroś przebiła w chwili właśnie (горло ему она насквозь пробила в миг как раз = в то самое мгновенье), gdy po zupełnym już pogromie pogan (когда после полного уже разгрома басурман) sięgał ręką do sahajdaka (потянулся рукой к сагайдаку /кожаный или деревянный футляр для стрел/) chcąc jeszcze kilku niechybnych gońców śmierci za pierzchającymi wypuścić (желая еще несколько метких гонцов смерти по беглецам выпустить). Jego się dusza musiała z duszą Dydiuka połączyć (его душа должна была с душой Дыдюка соединиться), aby zawartą na galerze tureckiej przyjaźń (чтобы завязавшуюся на турецкой галере дружбу) węzłami wieczności utrwalić (узами вечности продолжить). Dawni kompanowie chreptiowscy odnaleźli po bitwie trzy ciała (прежние компаньоны Хрептёвские нашли после битвы три тела) i rzewnymi je żegnali łzami (и горькими слезами их оплакали), chociaż zazdrościli im tak sławnej śmierci (хотя и завидовали их такой славной смерти). Pan Nowowiejski miał uśmiech na ustach (пан Нововейский имел улыбку на устах) i cichą pogodę w twarzy (и тихую безмятежность на лице); pan Motowidło zdawał się spać spokojnie (пан Мотовило, казалось, спит спокойно), a pan Muszalski oczy miał wzniesione w górę (а пан Мушальский глаза имел вознесенные вверх), jakby się modlił (словно молился). Pochowano ich razem na tym sławnym chocimskim polu (похоронили их вместе на том славном хотинском поле), pod skałą (под скалой), na ktуrej na wieczną rzeczy pamięć kazano wyryć trzy ich nazwiska pod krzyżem (на которой на вечную об этом память приказали высечь три их имени под крестом).

Z pomniejszych zaś szalał najbardziej pan Ruszczyc porywając tak jeźdźców, jak wilk porywa wełniste barany stadem chodzące. Siła dokazał także pan Skrzetuski, koło którego synowie na kształt lwiąt rozżartych walczyli. Ze smutkiem i żałością rozmyślali potem ci rycerze, czego by w takim dniu nie dokazał szermierz nad szermierze, pan Wołodyjowski, gdyby nie to, że od roku już w Bogu, w sławie i w ziemi spoczywał. Inni wszakże, którzy w jego szkole uczyli się walczyć, zebrali dość chwały dla niego i dla siebie na owym krwawym polu.
W tej wznowionej bitwie z dawnych chreptiowskich rycerzy, prуcz pana Nowowiejskiego, dwуch poległo: pan Motowidło i groźny łucznik, pan Muszalski. Panu Motowidle kilka naraz kul pierś przeszyło, a on zwalił się jak dąb, który kresu dobiegł. Naoczni świadkowie mówili, iż poległ z rąk tych braci Kozaków, którzy pod wodzą Hohola przy Husseinie do ostatka przeciw matce i chrześcijaństwu walczyli. Pan Muszalski zaś — rzecz dziwna! — od strzały zginął, którą jakowyś Turczyn w ucieczce nań wypuścił. Gardło mu ona na wskroś przebiła w chwili właśnie, gdy po zupełnym już pogromie pogan sięgał ręką do sahajdaka chcąc jeszcze kilku niechybnych gońców śmierci za pierzchającymi wypuścić. Jego się dusza musiała z duszą Dydiuka połączyć, aby zawartą na galerze tureckiej przyjaźń węzłami wieczności utrwalić. Dawni kompanowie chreptiowscy odnaleźli po bitwie trzy ciała i rzewnymi je żegnali łzami, chociaż zazdrościli im tak sławnej śmierci. Pan Nowowiejski miał uśmiech na ustach i cichą pogodę w twarzy; pan Motowidło zdawał się spać spokojnie, a pan Muszalski oczy miał wzniesione w górę, jakby się modlił. Pochowano ich razem na tym sławnym chocimskim polu, pod skałą, na której na wieczną rzeczy pamięć kazano wyryć trzy ich nazwiska pod krzyżem.

Wуdz całej armii tureckiej (предводитель всей армии турецкой), Hussein-basza (Хуссейн-паша), ocalił się na szybkim natolskim koniu ucieczką (уцелел на быстром анатолийском коне бегством), lecz po to tylko (но затем только), by w Stambule sznurek jedwabny z rąk sułtana otrzymać (чтобы в Стамбуле шнурок шелковый из рук султана получить). Ze świetnej armii tureckiej (из великолепной армии турецкой) małe tylko watahy (малые только ватаги) zdołały wynieść zdrowe głowy z pogromu (сумели вынести живые головы из погрома). Ostatnie zastępy Husseinowej jazdy (последние отряды хуссейновой конницы) wojska Rzeczypospolitej podawały (войска Речи Посполитой передавали) sobie w ręce w ten sposób (друг другу в руки таким образом), że hetman polny naganiał je wielkiemu (что гетман польный гнал их великому /гетману/), ten hetmanom litewskim (тот гетману литовскому), tamci znуw polnemu (тот снова польному), i tak szło koleja (и так шла очередь), pуki nie wyginęli prawie wszyscy (пока не погибли почти все). Z janczarуw nie ocalił się niemal nikt (из янычар не уцелел почти никто). Cały ogromny obуz spłynął krwią (весь огромный табор залили кровью) pomieszaną z deszczem i śniegiem (смешанной с дождем и снегом), trupa zaś tyle leżało (трупов же столько лежало), że tylko mrozy, krucy i wilcy zapobiegli zarazie (что только морозы, вόроны и волки предотвратили заразу), jaka z ciał gnijących wstawać zwykła (которая от тел гниющих вставать = появляться привыкла). Polskie wojska wpadły w tak wielki zapał bojowy (польские войска впали в такое огромное воодушевление боевое), że jeszcze nie odsapnąwszy dobrze po bitwie (что еще не отдышавшись хорошенько после битвы), Chocim zdobyły (Хотин добыли). W samym obozie łupy wzięto niezmierne (в самом таборе добычи взято безмерно). Sto dwadzieścia dział (сто двадцать пушек), a z nimi trzysta chorągwi i znakуw przesłał hetman wielki z owego pola (а с ними триста хоругвей и знамен прислал гетман великий с того поля), na ktуrym po raz już drugi w ciągu wieku szabla polska święciła tryumf znamienity (на котором уже второй раз в течение века сабля польская одержала триумф знаменитый).

Wуdz całej armii tureckiej, Hussein-basza, ocalił się na szybkim natolskim koniu ucieczką, lecz po to tylko, by w Stambule sznurek jedwabny z rąk sułtana otrzymać. Ze świetnej armii tureckiej małe tylko watahy zdołały wynieść zdrowe głowy z pogromu. Ostatnie zastępy Husseinowej jazdy wojska Rzeczypospolitej podawały sobie w ręce w ten sposób, że hetman polny naganiał je wielkiemu, ten hetmanom litewskim, tamci znów polnemu, i tak szło koleja, póki nie wyginęli prawie wszyscy. Z janczarów nie ocalił się niemal nikt. Cały ogromny obóz spłynął krwią pomieszaną z deszczem i śniegiem, trupa zaś tyle leżało, że tylko mrozy, krucy i wilcy zapobiegli zarazie, jaka z ciał gnijących wstawać zwykła. Polskie wojska wpadły w tak wielki zapał bojowy, że jeszcze nie odsapnąwszy dobrze po bitwie, Chocim zdobyły. W samym obozie łupy wzięto niezmierne. Sto dwadzieścia dział, a z nimi trzysta chorągwi i znaków przesłał hetman wielki z owego pola, na którym po raz już drugi w ciągu wieku szabla polska święciła tryumf znamienity.

Sam pan Sobieski stanął (сам пан Собеский остановился) w kapiącym od złota i bisiorów namiocie Husseina-baszy (в сверкающем от золота и бисера шатре Хуссейна-паши) i z niego wieści o szczęśliwym zwycięstwie (и из него вести о счастливой победе) na wszystkie strony przez lotnych gońców rozsyłał (во все стороны крылатыми гонцами рассылал). Za czym zebrały się jazda i piechota (затем собрались конница и пехота), wszystkie chorągwie polskie (все хоругви польские), litewskie i kozackie (литовские и казацкие), całe wojsko stanęło w bojowej sprawie (все войско встало в боевом порядке). Odprawiano dziękczynne nabożeństwo (отслужили благодарственное богослужение) — i na tym samym majdanie (и на том самом майдане), na ktуrym jeszcze dnia wczorajszego muezinowie wykrzykiwali (на котором еще в день вчерашний муэдзины выкрикивали): “Lacha il Allach (ляха иль Аллах)!” — brzmiała pieśń (звучала песнь): Te Deum laudamus [Te Deum laudamus — лат. Тебя, Боже, хвалим]). Hetman słuchał mszy i pieśni krzyżem leżąc (гетман слушал мессу и псалмы, крестом лежа), a gdy powstał, łzy radości ciekły mu po dostojnym obliczu (а когда поднялся, слезы радости текли у него по благородному лицу). Na уw widok zastępy rycerstwa (при виде этого отряды рыцарства), nie otarte jeszcze z krwi (не обтершиеся еще от крови), drżące jeszcze z wysilenia po bitwie (дрожащие еще от напряжения битвы), wydały po trzykroć gromki okrzyk (издали троекратный громкий крик):
— Vivat Joannes victor ([Vivat Joannes victor — лат. виват Иоанн победитель])!!!
A w dziesięć lat pуźniej (а десять лет спустя), gdy majestat krуla Jana III obalił w proch potęgę turecką pod Wiedniem (когда его величество король Ян III обратил в прах мощь турецкую под Веной), okrzyk уw powtarzano od mуrz do mуrz (окрик этот повторили от моря до моря), od gуr do gуr (от гор до гор), wszędy po świecie (всюду по миру), gdzie tylko dzwony wołały wiernych na modlitwę (где только колокола сзывают верных /христиан/ на молитву)...

Na tym kończy się ten szereg książek pisanych w ciągu kilku lat (на этом кончается этот ряд книг, написанных на протяжении нескольких лет) i w niemałym trudzie (и в немалом труде) — dla pokrzepienia serc (для укрепления сердец).

Sam pan Sobieski stanął w kapiącym od złota i bisiorów namiocie Husseina-baszy i z niego wieści o szczęśliwym zwycięstwie na wszystkie strony przez lotnych gońców rozsyłał. Za czym zebrały się jazda i piechota, wszystkie chorągwie polskie, litewskie i kozackie, całe wojsko stanęło w bojowej sprawie. Odprawiano dziękczynne nabożeństwo — i na tym samym majdanie, na którym jeszcze dnia wczorajszego muezinowie wykrzykiwali: “Lacha il Allach!” — brzmiała pieśń: Te Deum laudamus. Hetman słuchał mszy i pieśni krzyżem leżąc, a gdy powstał, łzy radości ciekły mu po dostojnym obliczu. Na ów widok zastępy rycerstwa, nie otarte jeszcze z krwi, drżące jeszcze z wysilenia po bitwie, wydały po trzykroć gromki okrzyk:
— Vivat Joannes victor!!!
A w dziesięć lat pуźniej, gdy majestat króla Jana III obalił w proch potęgę turecką pod Wiedniem, okrzyk ów powtarzano od mórz do mórz, od gór do gór, wszędy po świecie, gdzie tylko dzwony wołały wiernych na modlitwę...

Na tym kończy się ten szereg książek pisanych w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie — dla pokrzepienia serc.